ضرر معنوی به دیگری
ضرر معنوی به دیگری؛ نقض حقوق انسانی
وقتی صحبت از ضرر معنوی به دیگری می کنیم یعنی به آسیب هایی اشاره دارد که با پول قابل جبران نیست. زیرا از نظر بسیاری از صاحب نظران لطمه های روحی با مادیات جبران نمی شود. فرض کنید مادری فرزند خود را در تصادف از دست داده است. آیا با پرداخت دیه می توان آسیب های روحی و روانی مادری که فرزند خود را از دست داده، جبران کرد؟
شخصی که قربانی اسید پاشی شده است، چگونه صدمات او جبران می شود؟ آیا با پرداخت پول می تواند زیبایی و سلامتی چهره خود را به دست بیاورد؟ با چه مقدار پول می توان صدمات جسمی، اندوه، ناراحتی یا خسارت معنوی او را جبران کرد؟ برای افرادی که باج گیری می کنند و حیثیت یک خانواده را به باد می دهند کدام مرجع یا چه مقدار پول شرافت و آبروی آن خانواده را باز می گرداند.
هر چند که ضرر معنوی به دیگری با مادیات قابل بخشش یا جبران نیست؛ اما در قوانین مدنی برای تلافی صدمه های وارد شده موادی را در نظر گرفته اند. مثلا در حقوق ایران هرگونه خسارت معنوی که به شخصیت افراد آسیب رسانده است قانون وجود دارد. زیرا آنها منجر به دردهای بدنی، رنج، ناراحتی و برهم خوردن توازن شخص شده و مستلزم جبران صدمات است.
مواد قانونی در حقوق ایران درباره ضرر معنوی به دیگری
در تمام قوانین بین الملل در خصوص ضرر معنوی به دیگری تعاریف و مقرراتی وضع شده است. هر کشور با توجه به نوع خسارات معنوی که به دیگران وارد شده است، مواد قانونی تعریف کرده است. در حقوق ایران مثل قانون مسئولیت مدنی، قانونگذار اشخاصی را که به هر نحوی به دیگران آسیب های معنوی وارد کرده اند، مسئول می داند. آنها موظف به جبران صدمات وارده شده هستند. برخی از این قوانین عبارت است از:
ماده یک قانون مسئولیت مدنی: بر اساس این ماده ” هرکس بدون مجوز قانونی عمداً یا در نتیجه بی‌احتیاطی به جان، سلامتی، مال، آزادی، حیثیت، شهرت تجارتی یا به هر حق دیگر که به موجب قانون برای افراد ایجاد گردیده، لطمه‌ای وارد نماید. بر اساس آن موجب ضرر مادی یا معنوی دیگری شود، مسئول جبران خسارت ناشی از عمل خود می باشد.”
ماده دو قانون مسئولیت مدنی درباره ضرر معنوی به دیگری: “در موردی که عمل وارد کننده زیان موجب خسارت مادی یا معنوی زیان دیده شده باشد. دادگاه پس از رسیدگی و ثبوت امر او را به جبران خسارات مزبور محکوم می.نماید. چنانچه عمل وارد کننده زیان فقط موجب یکی از خسارات مزبور باشد دادگاه او را به جبران همان نوع خساراتی که وارد نموده محکوم خواهد نمود.”
براساس ماده 8 قانون مسئولیت مدنی: “کسی که در اثر تصدیقات یا انتشارات مخالف واقع به حیثیت و اعتبارات و و موقعیت دیگری زیان وارد آورد، مسئول جبران آن است. شخصی که در اثر انتشارات مزبور یا سایر وسائل مخالف با حسن نیت مشتریانش کم و یا در معرض از بین رفتن باشد، می تواند موقوف شدن عملیات مزبور را خواسته و در صورت اثبات تقصیر زیان وارده را از وارد کننده مطالبه نماید.”
ماده ده قانون مسئولیت مدنی درباره خسارت معنوی به دیگری چنین آورده شده است: ” کسی که به حیثیت و اعتبارات شخصی یا خانوادگی او لطمه وارد شود، می تواند از کسی که لطمه وارد آورده است جبران زیان مادی و معنوی خود را بخواهد. هر گاه اهمیت زیان و نوع تقصیر ایجاب نماید، دادگاه می تواند در صورت اثبات تقصیر علاوه بر صدور حکم به خسارت مالی حکم به رفع زیان از طریق دیگر از قبیل الزام به عذرخواهی و درج حکم در جراید و امثال آن نماید.”
انواع خسارت معنوی و چگونگی جبران آن که توسط قانون گذار در نظر گرفته شده است
برای تفکیک و تقسیم خسارت معنوی شیوه های مختلفی وجود دارد. در اینجا به یک مورد اشاره می شود. این تقسیم بندی، حقوق معنوی و مادی اشخاص حقوقی و حقیقی را در بر دارد و از دو حیث بررسی می شود:
توجه به منبع و اصل ضرر معنوی به دیگری که با دیدگاه های قهری، قراردادی و کیفری در حقوق ایران بررسی می شود.
توجه به خسارت های معنوی از نظر ورود به موضوع که در حقوق ایران از منظر آسیب به اشخاص حقیقی و حقوقی بررسی می شود.
از این حیث، معمولا رسیدگی و جبران آسیب به دیگری، اشخاص حقیقی از اهمیت بیشتری برخوردار است و موضوع بررسی آن گسترده تر می باشد. در این باره نیز خسارت های وارده به افراد حقیقی شامل موارد ذیل است:
ایجاد آسیب روحی در نتیجه صدمات جسمانی است که شخص احساس ناامیدی، رنج و از بین رفتن تعادل روحی می کند.
ایجاد ضررهای روحی در نتیجه صدماتی است که با از دست دادن نزدیکان به شخص حقیقی وارد می شود. مثل از دست دادن یکی از عزیزان در نتیجه سانحه تصادف.
ایجاد خدشه در شخصیت افراد که موجب از دست رفتن حیثیت، آبرو و جریحه دار شدن احساسات می شود.
برای جبران ضرر معنوی به دیگری قانون گذار موارد متعددی را در نظر گرفته است. این قوانین شامل پرداخت جریمه، اعاده حیثیت، دیه، عذرخواهی شفایی از آسیب دیده، عذرخواهی کتبی و عملی از زیان دیده و عذرخواهی از طریق انتشار آگهی در جراید است.
سخن پایانی
با پرداخت پول ضرر معنوی به دیگری جبران نمی شود؛ زیرا گاهی این صدمات روحی به قدری سنگین است که با هیچ مادیاتی نمی توان آن را تلافی کرد. با این وجود در حقوق ایران برای چنین زمانهایی قوانین و مقرراتی وضع شده است. در خصوص این قوانین فقط به قانون مسئولیت های مدنی اختصاص ندارد. بلکه در قانون اساسی اصل 171 نیز به این مسئله توجه شده است. بر اساس این اصل، در صورتی که قاضی در احکام خود موجب خسارت معنوی به دیگری شود، مقصر است و باید طبق موازین اسلام جبران کند.
همچنین در قوانین کیفری کشور مثل ماده نه قانون آیین دادرسی کیفری به این مسئله اشاره شده است. ضرر و زیانی که موجب کسر حیثیت یا اعتبار اشخاص یا صدمات روحی شود، باید جبران نمود. در ماده 141 قانون تعزیرات مصوب سال 1362 به خسارت معنوی و مادی توجه شده است. همچنین در قوانین کیفری سابق مانند ماده 212 قانون مجازات های عمومی و ماده بیست قانون مطبوعات به جبران ضررهای معنوی به دیگران توجه شده بود.
