حق ارتفاق چیست؟
حق ارتفاق چیست؟
به زبانی بسیار ساده و قابل فهم می توان گفت که حق ارتفاق عبارت است از حقی که برای یک شخص در ملک شخص دیگری وجود دارد. در اصطلاح دقیق تر و حقوقی می توان چنین اشاره کرد که حق ارتفاق حقی است که به موجب آن صاحب یک ملک می تواند به سبب مالکیتی که دارد از ملک دیگری نیز بهره ببرد. این حق می تواند انواع متعددی داشته باشد. برای مثال حق ناودان، حق عبور و… از این دست می باشد. به طور معمول این حق در مورد دو ملکی به وجود می آید که بهم نزدیک باشند. از طرفی دیگر می توان گفت که این حق فقط مختص زمین است و هر شخصی که زمینی را خریداری کند و مالک آن زمین بشود می تواند از حق ارتفاق استفاده کند. این حق مدت زمان مشخصی ندارد و از آن دسته از حقوقی دائمی است که مالک در برخی موارد می تواند به صورت محدود برای دیگران ایجاد کند. از طرفی دیگر باید گفت که اگر ملکی مشاع باشد ذکر این نکته ضروری است که این حق قابل تقسیم نخواهد بود و هر مالک به صورت جداگانه حق استفاده از این حق را خواهد داشت. در ماده 134 قانون مدنی نیز به این موضوع اشاره شده است که هیچ کس از شرکا نمی تواند دیگری را مانع استفاده از حق خود نماید. حق ارتفاق از گذشته تاکنون مورد بحث قرار گرفته است و در قانون نیز موارد مختلفی به این موضوع اختصاص داده شده است اما با تمام این تفاسیر هنوز هم موارد متعددی از اختلاف در این زمینه در دادگاه ها مشاهده می شود.
حق ارتفاق در قانون مدنی
قانون مدنی به خوبی توانسته است برخی از احکام حاکم بر این حق را بیان کند. برای مثال در ماده 94 قانون مدنی بیان می شود که صاحبان ملک این اختیار را دارند که برای دیگری در ملک خود حقی را ایجاد نمایند و کم و کیف آن بستگی به قراردادی دارد که بین طرفین منعقد خواهد داشت. در جایی نیز به این موضوع اشاره می شود که چنانچه منزل یا ملک یک شخص مجرای آب دیگری باشد، شخص مقابل نمی تواند مانع آن شود مگر اینکه توسط دادگاه عدم استحقاق شخص مقابل مورد تایید قرار گیرد که در این صورت حق ارتفاق از بین می رود. توجه داشته باشید که در این موارد نظر دادگاه و تشخیص آن مهم است. حتی در مورد حق ناودان نیز به این موضوع اشاره شده است که هیچ کس این حق را نخواهد داشت که ناودان خود را به نحوی قرار دهد که باعث ریزش برف و باران به ملک شخص دیگری شود مگر اینکه طرف مقابل این حق را ایجاد کرده باشد که در این صورت مانعی نخواهد داشت. در یکی از مواد قانونی به این نکته نیز اشاره شده است که هیچ کس نمی تواند در ملک شخصی خود تصرفی را ایجاد کند که در نهایت موجب ضرر به همسایه شود مگر اینکه این تصرف به قدری باشد که از دید عرف متعارف و برای رفع حاجت باشد. با توجه به این نکته می توان گفت که وجود رضایت طرف مقابل و اذن او امری غیر قابل انکار است و به صرف رفع ضرر نمی توان اقدام به ایجاد هر حقی کرد که اذنی برای آن وجود نداشته است.
حق ارتفاق یا حق انتفاع
در مباحث حقوقی این دو حق به طور معمول در کنار یکدیگر مورد استفاده قرار می گیرند اما این به این معنا نخواهد بود که هر دو معنای یکسانی دارند. حق انتفاع در معنای حقوقی شامل نفع بردن از منافع یک مال خواهد بود که به طور معمول نیز مالک مال شخص دیگری می باشد. به عبارتی دیگر مهمترین تفاوت این حق با حق ارتفاق همین است که در آن فقط حق منتفع شدن وجود خواهد داشت و و منافع و مالکیت در اختیار دیگری خواهد بود. در تفاوت این دو می توان گفت که حق ارتفاق در مورد مال غیرمنقول مورد استفاده می باشد ولی در مورد اموال منقول جای بحثی را باقی نخواهد گذاشت اما حق انتفاع دامنه گسترده تری را خواهد داشت و در مورد اموال منقول و غیر منقول مورد استفاده می باشد. از طرفی دیگر باید گفت که حق ارتفاق برای ملک است که قائم به زمین است اما حق انتفاع اینگونه نمی باشد و قائم به شخص خواهد بود. از نظر محدوده زمانی نیز می توان گفت که حق انتفاع به جز در مواردی محدود به صورت موقتی خواهد بود و این در حالی است که حق ارتفاق به طور معمول دائمی است.
حق ارتفاق چگونه ایجاد می شود؟
حق ارتفاق با اسباب متفاوتی می تواند ایجاد شود که هر یک شرایط خاص خود را به دنبال خواهند داشت. یکی از این اسباب همان قرارداد است که طبق خواسته طرفین قابلیت انعقاد را خواهد داشت و تمام شرایط آن با موافقت طرفین مشخص خواهد داشت. برای مثال هریک از طرفین می تواند به دیگری به صورت دائمی حق عبور را واگذار کند. با این حال به جز قرارداد موارد دیگری نیز برای واگذاری این حق وجود خواهد داشت. برای استفاده از حق ارتفاق، قانون نیز از دیگر اسباب ایجاد این حق خواهد بود. چنانچه نص صریح قانون این حق را برای شخصی در ملک دیگری ذکر کرده باشد، فرد مذکور نمی تواند این حق را سلب کند و استفاده از آن برای دیگری بلامانع می باشد. مورد دیگری نیز که استفاده از این حق را برای دیگری بلامانع خواهد کرد، اذن است که اگر از مدت این اذن زمان زیادی گذشته باشد قرینه ای از رضایت خواهد بود و همین موضوع سبب می شود که این حق برای دیگر ثابت تلقی گردد. در مواردی نیز شاهد حق ارتفاق طبیعی خواهیم بود. در این مورد وضع طبیعی زمین این حق را ایجاد خواهد کرد. ذکر این نکته ضروری است که ارتفاق می تواند به صورت منفی یا مثبت نیز اتفاق بیفتد. در ارتفاق مثبت صاحب ملک امکان استفاده از ملک را به دیگری خواهد داد اما در مورد ارتفاق منفی باید گفت که مالک از برخی تصرفاتی که پیش از این داشت ممنوع خواهد شد و شخصی که حق ارتفاق را خواهد داشت می تواند از آن تصرفات استفاده کند.
