لایحه در خصوص جرایم پزشکی
پزشک در راه معالجه و درمان بیمار، ممکن است خواسته یا ناخواسته موجب آسیب بر عضو بیمار، یا فوت وی گردد. اما جایگاه این حرفه و ارزشی که برای جامعه دارد، ضرورت برقراری قواعد حقوقی خاص، در مورد جرایم پزشکی را اقتضا دارد. از یک سو موضوع فعالیت پزشک جان و سلامتی مردم است، که از این جهت حساسیت حیاتی دارد. از سوی دیگر پزشکان هم مانند افراد شاغل به مشاغل دیگر نیز ممکن است در حرفه خود دچار قصور یا اشتباه شوند. با این تفاوت که اشتباهات پزشکان معمولاً به وقوع آسیب در پیکر فرد دیگری و یا فوت او می انجامد. این موضوع تا آنجا حساسیت دارد که برخی از دانشمندان بر این باورند که اگر مجازات جرایم پزشکی سخت گیرانه باشد، ممکن است از ترس مجازات، دیگر کسی به حرفه طبابت اشتغال پیدا نکند. اما در بند های بعدی خواهیم دید که صدور لایحه در خصوص جرایم پزشکی چگونه به تعقیب پزشک منجر خواهد شد.
در هر حال در برابر سلامت و جان انسان، پزشک نیز مانند هر کس دیگری مسئولیت کیفری دارد. به طور کلی اگر پزشک در هنگام معالجه بیمار عمداً به او آسیبی وارد آورد. بنا بر ماده 290 قانون مجازات اسلامی جنایت عمدی بوده و قصاص ثابت است. اما اگر رفتار پزشک عمدی نبوده و مبتنی بر تقصیر باشد، به موجب ماده 291 قانون مجازات اسلامی به خاطر مبتنی بر تقصیر بودن، شبه عمدی است. در جنایت شبه عمدی قصاص ثابت نیست و پزشک محکوم به پرداخت دیه می شود. در صورتی که قصور پزشک منتهی به فوت بیمار شده باشد، مطابق با ماده 616 قانون تعزیرات 1375 در صورتی که فوت بیمار در نتیجه بی احتیاطی یا بی مبالاتی پزشک باشد، ممکن است به یک تا سه سال حبس تعزیری محکوم گردد.
اخذ برائت برای معالجات
در باره تقدیم لایحه در خصوص جرایم پزشکی باید دانست، امروزه در بیمارستان ها و مراکز درمانی پیش از انجام عمل جراحی یا انجام معالجات دیگر، از بیمار یا خانواده وی رضایت نامه ای مبنی بر برائت پزشک اخذ می شود. اما آیا اخذ چنین برائت نامه هایی مسئولیت کیفری پزشک را در قبال انجام معالجات به طور کلی الغا می کند؟ در پاسخ باید گفت: خیر، اینگونه نیست. چنانچه تقصیر پزشک در دادگاه اثبات شود، حتی در صورتی که از طرف بیمار یا خانواده او برائت اخذ کرده باشد، ضامن است. و از این جهت اخذ برائت تاثیری بر لایحه در خصوص جرایم پزشکی نخواهد داشت.
وقتی پزشک در قبال معالجه، از بیمار یا خانواده او برائت اخذ می کند تنها تفاوتی که ایجاد می شود از حیث اثبات تقصیر است. اگر پزشک برائت اخذ نکرده باشد، چنانچه در نتیجه اقدامات و معالجه او آسیبی به بیمار وارد شود، اصل بر مسئولیت کیفری پزشک بوده و او باید عدم قصور و تقصیر خود را اثبات کرده تا از اتهام رهایی یابد. اما چنانچه پزشک از بیمار یا خانواده وی برائت اخذ کرده باشد، اگر در نتیجه معالجه آسیبی به بیمار وارد آید، اصل بر مقصر نبودن پزشک است. در این حالت بیمار یا ولی او باید قصور پزشک را ثابت کنند.
کدام مراجع صلاحیت رسیدگی دارد؟
مراجعی که ممکن است در آنها علیه پزشک به واسطه عملیات درمانی که انجام داده است، شکایت نموده و لایحه در خصوص جرایم پزشکی تقدیم کرد، عبارت از موارد زیر است:
مراجع عمومی دادگستری؛ اگر پزشک مرتکب جرم شده باشد. مرجع صالح برای رسیدگی مراجع عمومی دادگستری است. برخی از جرایمی که توسط مراجع عمومی دادگستری قابلیت رسیدگی دارند عبارت از افشای اسرار بیمار، صدور گواهی خلاف واقع و سقط جنین است.
شورای حل اختلاف ویژه امور بهداشت؛ در صورتی به طرفیت پزشک شکایتی مطرح شود که دیه مورد مطالبه در آن از پنج میلیون تومان کمتر باشد، در این شورا رسیدگی شده و تلاش جهت صلح و سازش انجام می گیرد.
دادسرای انتظامی پزشکان؛ این دادسرا در سازمان نظام پزشکی استقرار یافته و وظیفه اصلی آن رسیدگی به تخلفات پزشکان است.
در سازمان نظام پزشکی چگونه به تخلفات رسیدگی می شود؟
ممکن است بخواهید با تقدیم لایحه در خصوص جرایم پزشکی در سازمان نظام پزشکی طرح شکایت کنید. در این خصوص لازم به ذکر است رسیدگی به جرایم پزشکی در سازمان نظام پزشکی تابع مقررات خاص قانون سازمان نظام پزشکی مصوب سال 1383 می باشد. بنابراین قانون، رسیدگی به تخلفات پزشک در سازمان نظام پزشکی با احراز یکی از موارد زیر آغاز می شود:
طرح شکایت به وسیله بیمار یا خانواده او.
اعلام گزارش تخلف از سوی بازرسان سازمان نظام پزشکی.
اعلام گزارش تخلف از سوی سایر مراجع قضایی.
با حصول هر یک از موارد فوق، رسیدگی به جرایم و تخلفات پزشک در سازمان نظام پزشکی آغاز می شود. معمولاً موضوع در شورای ویژه حل اختلاف جهت حصول سازش، مورد رسیدگی قرار می گیرد. در صورتی که سازش حاصل نشد، پرونده به دادسرای انتظامی پزشکان ارجاع خواهد شد.
دادسرای انتظامی پزشکان
ریاست دادسرای انتظامی پزشکان با دادستان است. این دادسرا به تعداد کافی دادیار دارد. مقامات دادسرا به تشخیص شورای عالی انتظامی پزشکان، با رای هیات مدیره و حکم ریاست سازمان نظام پزشکی انتخاب می شوند. دادستان و دادیاران دادسرای انتظامی پزشکان باید سابقه اشتغال به حرفه پزشکی یا رشته های مشابه را دارا باشند. این شرط در مورد دادستان داشتن حداقل هفت سال و در مورد دادیاران حداقل پنج سال سابقه می باشد. مقامات دادسرا تا پایان دوره هیات مدیره ماموریت دارند. دادستان می تواند معاون اول داشته باشد. به این نحو که او می تواند یکی از دادیاران خود را به این امر بگمارد.
موارد شروع به رسیدگی
جهت رسیدگی به جرایم پزشکان، دادسرا در صورت بروز هر یک از موارد زیر مکلف به آغاز رسیدگی خواهد بود:
شاکی ذینفع، یا ولی یا یا نمایندگان قانونی بیمار با تقدیم لایحه در خصوص جرایم پزشکی شکایت کنند.
از سوی هیات مدیره، شورای عالی یا ریاست سازمان، اعلام تخلف صورت پذیرد.
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی شکایت کند.
ممکن است هیات بدوی انتظامی پزشکی پرونده ای را به دادسرای انتظامی ارجاع دهد.
سایر تخلفات مشهودی که دادستان یا سایر مقامات دادسرا از وقوع آن اطلاع یافته اند.
دادسرا با دریافت پرونده مدارک را بررسی می کند. در این مرحله اقدامات تحقیقی مثل انجام معاینات و آزمایشات انجام می دهد. دادسرا در صورت محرز دانستن تخلف پزشک، کیفرخواست صادر می کند.
