لایحه دفاعیه فرجام خواهی
امکان طرح لایحه دفاعیه فرجام خواهی
آرایی که از دادگاه های حقوقی صادر می شوند، اصولاً قطعی و غیر قابل تجدید نظرند. مگر در مواردی که قانون تعیین کرده باشد. از آنجا که نظام حقوقی ایران، از اصل «دو مرحله ای بودن دادرسی» پیروی می کند، قانونگذار به موجب مواد قانونی گوناگون مواردی که می شود نسبت به یک رای قضایی اعتراض کرد را بیان نموده است. بسته به میزان اهمیت حکم یا قراری که دادگاه نخستین صادر کرده است، ممکن است رای مذکور قابل تجدید نظر در دادگاه تجدید نظر، و یا قابل فرجام خواهی یا استیناف در دیوان عالی کشور باشد.
موضوع نوشتار پیشِ رو چگونگی طرح لایحه دفاعیه فرجام خواهی است. رسیدگی فرجامی طبق ماده 366 قانون آیین دادرسی مدنی عبارت است از بررسی انطباق یا عدم انطباق رای مورد اعتراض با قانون و شرع است. برای پی بردن به این موضوع، نخست بررسی می کنیم که چه آرایی قابل فرجام خواهی است:
آرای قابل فرجام خواهی کدامند؟
منظور از رای، حکم و قرار صادر شده از دادگاه حقوقی است. شرط ابتدایی قابل فرجام بودن آرای حقوقی این است که قطعی شده باشند. بنابراین اگر تا کنون مهلت واخواهی یا تجدید نظر خواهی در مورد حکم یا قراری سپری نشده باشد، نمی توان لایحه دفاعیه فرجام خواهی طرح کرد. آرای قابل فرجام خواهی را در دو بخش، بسته به این که از دادگاه نخستین یا دادگاه تجدید نظر صادر شده باشند به شرح آتی بررسی می کنیم:
آرای قابل فرجام خواهی صادر شده از دادگاه نخستین
در خصوص آرای قضایی که دادگاه بدوی صادر کرده است، به استناد ماده 367 قانون آیین دادرسی مدنی مواردی که در ذیل می آیند، قابل فرجام خواهی در دیوان عالی کشور است:
حکم قطعی در مورد اصل نکاح، فسخ نکاح، نسب، طلاق، وقف، حبس، تولیت، ثلث، حجر.
در دعاوی مالی اگر بهای خواسته حکمی که دادگاه بدوی صادر کرده است از دو میلیون تومان بیشتر باشد. در این صورت حکم قابل فرجام خواهی است.
اگر اصل حکم قابل فرجام خواهی باشد، در مورد قرارهای ابطال یا رد دادخواست، قرار سقوط دعوا و قرار عدم اهلیت یکی از طرفین دعوا نیز می توان لایحه دفاعیه فرجام خواهی طرح کرد.
آرای قابل فرجام خواهی صادر شده از دادگاه تجدید نظر
همانطور که در مورد آرای صادر شده از دادگاه بدوی جاری است، اصل بر غیر قابل فرجام خواهی بودن آرایی است که از دادگاه تجدید نظر صادر می شود. استثنائات این اصل، یعنی مواردی که می توان در مورد رایی که توسط دادگاه تجدید نظر صادر شده است لایحه دفاعیه فرجام خواهی طرح نمود از قرار زیر است:
احکامی که در مورد اصل نکاح، فسخ نکاح، نسب، حجر، طلاق و وقف توسط دادگاه تجدید نظر صادر شده باشند.
در مورد قرارهایی که دادگاه تجدید نظر صادر می کند، اگر حکم اصلی آن دعوا قابل فرجام خواهی باشد، تنها قرار ابطال یا رد دادخواست، قرار سقوط دعوا و قرار عدم اهلیت یکی از طرفین دعوا قابل فرجام خواهی است.
چگونگی تقدیم لایحه دفاعیه فرجام خواهی
این کار مستلزم تقدیم دادخواست به دادگاه صادر کننده رای قطعی است. دادخواست فرجام خواهی را به دفتر دادگاه تقدیم کرده و رسیدی مشتمل بر تاریخ تقدیم دادخواست و شماره ثبت دریافت می کنیم. موارد زیر باید در دادخواست قید گردد:
اسم و فامیل فرجام خواه، محل اقامتگاه وی و سایر مشخصات شخصی. همچنین در صورتی که لایحه دفاعیه فرجام خواهی را وکیل طرح کرده باشد، ذکر نام و نام خانوادگی و مشخصات وکیل نیز در دادخواست ضروری است.
نام و نام خانوادگی فرجام خوانده. منظور از فرجام خوانده طرف مقابل دعوا است. کسی که رای به نفع او صادر شده.
حکم یا قراری که از آن فرجام خواهی می شود نیز باید ضمیمه دادخواست گردد.
دادگاهی که رای قطعی را صادر نموده است.
تاریخی که رای ابلاغ شده است.
و دلایلی که برای فرجام خواهی وجود دارد.
برای طرح لایحه دفاعیه فرجام خواهی، ضمیمه کردن چه مدارکی لازم است؟
به موجب ماده 381 قانون آیین دادرسی کیفری به دادخواست فرجام خواهی باید این مدارک ضمیمه گردد:
رونوشت یا کپی برابر اصل حکم یا قراری که از آن فرجام خواهی شده است.
لایحه دفاعیه فرجام خواهی؛ در این لایحه، فرجام خواه یا وکیل او دفاعیات خود مبنی بر رعایت نشدن شرایط قانونی و شرعی رای را بیان می کنند.
کسی که دادخواست فرجام خواهی را مطرح می کند، باید سمت باشد. یعنی یا کسی باشد که طرف دعوایی است که رای در آن صادر شده، یا وکیل او. بنابراین باید وکالتنامه یا مدرکی مثل حکم سرپرستی اطفال را ضمیمه دادخواست کند تا سمت او محرز گردد.
شیوه رسیدگی به لایحه دفاعیه فرجام خواهی در دیوان عالی کشور چگونه است؟
در صورتی لایحه دفاعیه فرجام خواهی به طور صحیح طرح شود، پرونده به دیوان عالی کشور ارسال می شود. رئیس دیوان یا یکی از معاونان وی با رعایت نوبت و ترتیب وصول، پرونده را به یکی از شعب دیوان عالی ارجاع می دهند. البته در موارد ضروری به تشخیص رئیس دیوان می توان به پرونده ای خارج از نوبت رسیدگی کرد. اصل بر این است که رسیدگی در دیوان عالی کشور بدون حضور طرفین و اصحاب دعوا انجام پذیرد. البته ممکن است در مواردی که حضور آنها ضروری تشخیص داده شود، از آنها دعوت به عمل آید.
شعبه دیوان پس از رسیدگی اگر رای تشخیص داد که رای مطابق با مقررات قانونی صادر شده است، آن را «ابرام» کرده و به دادگاه صادر کننده رای می فرستد. در غیر این صورت رای را نقض می کند. پس از نقض به استناد ماده 401 قانون آیین دادرسی مدنی شعبه دیوان یکی از اقدامات زیر را انجام می دهد:
اگر رای قرار بوده یا حکمی باشد که به علت نقض تحقیقات صادر شده، شعبه دیوان پرونده را برای رسیدگی مجدد به دادگاه صادر کننده رای می فرستد.
اگر به دلیل عدم صلاحیت دادگاه صادر کننده رای، دیوان رای را نقض کند، در این صورت پرونده را جهت رسیدگی مجدد به دادگاهی که صالح بداند ارسال می کند.
در سایر موارد، پرونده برای رسیدگی به شعبه دیگر همان دادگاهی که رای را صادر کرده است ارسال می شود.
