لایحه برای اثبات نسب
نسب اصطلاحاً به معنای داشتن رابطه خویشاوندی است. اما معنای حقوقی آن این است که یک شخص با طرح لایحه برای اثبات نسب در مراجع قضایی صالح (معمولاً دادگاه خانواده) خواستار اثبات ارتباط نسلی خاصی مثل پدر و فرزندی یا خواهر و برادری با فرد دیگری است. روابط خویشاوندی و خانوادگی معمولاً سرآغاز روابط حقوقی مثل لزوم پرداخت نفقه اقارب یا وراثت است. به عبارت دیگر رابطه خونی و طبیعی دو نفر نسب نام دارد. به طوری که یکی (به طور مستقیم) از بطن یا صلب دیگری زاده شده باشد. مطابق با حقوق لازم الاجرای فعلی، نسب موضوع مواد 1158 تا 1167 قانون مدنی است.
نسب ممکن است در نتیجه ازدواج یا غیر از ازدواج باشد. در صورتی که نسب از ازدواج مشروع زن و مرد حاصل شده باشد، نسب مشروع نام دارد. نسب نامشروع نیز در موردی است که رابطه ازدواج میان زن و مردی که صاحب فرزند میشوند وجود نداشته باشد. همینطور ممکن است نسب در نتیجه شبهه یا اشتباه باشد، مثل این که مردی با خواهر همسر خود به خیال این که همسر وی است آمیزش کند و فرزندی متولد شود. نسب حتی ممکن است بدون وجود تماس و ارتباطی میان زن و مرد تحقق پیدا کند. منظور دستاورد علم پزشکی است، آنچه امروزه به عنوان لقاح مصنوعی شناخته می شود. همانطور که مشاهده کردیم، جهت طرح لایحه برای اثبات نسب لزوماً نیازی به اثبات رابطه زوجیت مشروع میان والدین یک فرد نیست.
تفاوت های طفل به دنیا آمده در نتیجه ازدواج با طفل نامشروع چیست؟
فرزند مشروع آن است که در نتیجه ازدواج شرعی و قانونی پدر و مادر خود به دنیا آمده باشد. نسب پدر در صورتی مشروعیت دارد که با مادر طفل ازدواج نموده باشد. همینطور در مورد مادر، اگر مادر با پدر فرزند او ازدواج کرده باشد نسب او مشروع خواهد بود. نتیجه این که وجود پیوند زناشویی برای مشروع بودن نسب والدین نسبت به فرزند خود لازم است. بنابراین به طور خلاصه جهت اثبات نسب مشروع مطابق با قانون مدنی وجود سه شرط زیر ضرورت دارد:
میان پدر و مادر یک فرد رابطه ازدواج مشروع وجود داشته باشد.
فرزند در نتیجه آمیزش همسران زاده شده باشد.
آمیزش و شکل گیری نطفه پس از وقوع ازدواج مشروع باشد.
نتیجه این که مطابق با قانون مدنی ایران به پیروی از دین مبین اسلام، اگر فرزندی در نتیجه ارتباط نامشروع میان زن و مرد زاده شود، متعلق به هیچکدام نخواهد بود. یا به عبارت دیگر با هیچکدام نسب مشروع نخواهد داشت. چنین فرزندی از پدر و مادر ارث نمی برد. در مورد سایر حقوق مالی و غیر مالی که بر نسب مشروع مشروط است نیز به همین صورت. ممکن است این پرسش مطرح باشد که فرزند نامشروع که در وقوع این شرایط دستی نداشته، چرا باید از حقوق مالی محروم باشد؟ حقوقدانان پیشنهاد می کنند، در عوض برای فرزند نامشروع اقدامات حمایتی و تامینی در نظر گرفته شود. در حال حاضر پدر طفل نامشروع مطابق با قانون موظف است برای او شناسنامه بگیرد و از لحاظ مالی مخارج او را تامین کند.
شرایط اثبات
شرایط طرح لایحه برای اثبات نسب مشروع از قبیل موارد زیر است:
شناسنامه؛ شناسنامه یک سند رسمی است که توسط مامور صلاحیتدار صادر می شود. شناسنامه به عبارت دیگر رونوشت سند ولادت بوده که به وسیله مامور ثبت احوال به افراد تحویل می گردد. شناسنامه شایع ترین دلیلی است که جهت اثبات نسب در دادگاه ارائه می گردد.
شهادت؛ همه ارکان اثبات نسب با شهادت شهود قابل احراز است. شهادت از ادله شرعی بوده و نصاب آن در موارد مختلف متفاوت است.
قرائن و امارات؛ هر نکته ای می تواند به عنوان اماره برای علم قاضی اقناع کننده باشد. در مورد اثبات نسب، قرائن و امارات ممکن است مواردی مثل نتیجه آزمایش خون، زندگی کردن در یک منزل به مدت سالیان دراز و استشهاد محلی باشد.
اقرار؛ اقرار به نسب در ماده 1273 قانون مدنی مورد اشاره قرار گرفته است. مطابق با این ماده اگر کسی اقرار به این کند که با دیگری رابطه خونی و نسب دارد، در صورتی این ادعا پذیرفته خواهد شد که اولاً فرد مورد نظر این ادعا را تصدیق کند، و دوماً این که این امر عادتاً ممکن باشد.
اماره فراش؛ این موضوع ریشه در فقه اسلامی داشته و بر مبنای حدیث نبوی است. منظور از اماره فراش این است که اگر زنی که همسری دارد فرزندی به دنیا آورد، فرزند، با همسر او دارای نسب پدر و فرزندی خواهد بود. اماره فراش در ماده 1158 قانون مدنی ذکر شده است. البته باید در نظر داشت که همانطور که در مورد سایر امارات قانونی جاری است، اماره فراش نیز قطعی نبوده و ممکن است خلاف آن اثبات گردد.
اثبات نسب پدری در مقابل اثبات نسب مادری
برای طرح لایحه برای اثبات نسب باید در نظر داشت که طبیعتاً اثبات نسب پدری با اثبات نسب مادری تفاوت هایی دارد. با توجه به تغییرات فیزیکی که در دوران بارداری در پیکر مادر ایجاد می شود و زاییدن فرزند، اثبات نسب مادر در مقابل اثبات نسب پدر آسان تر به نظر می آید. به همین خاطر است که بیشتر موادّ مرتبط با نسب در قانون مدنی، در مقام بیان چگونگی اثبات نسب پدری هستند. در این میان اشاره دو نهاد حقوقی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. یکی لعان؛ که یکی از آثار لعان این است که در صورتی که مرد تا کنون اقرار به نسب میان او و فرزند همسرش نکرده باشد، با لعان، فرزند هیچگاه به شوهر مادرش ملحق نخواهد شد. و دیگری قاعده فراش که فرزند زاییده شده توسط زوجه را ملحق به همسر او می داند.
مرجع صالح طرح لایحه برای اثبات نسب
جهت طرح لایحه برای اثبات نسب مرجع صالح دادگاه حقوقی یا خانواده است. حکم دادگاه در مورد اثبات نسب یک حکم اعلامی است. منظور از حکم اعلامی این است که دادگاه اعلام می کند که میان فرد مدعی نسب با دیگری ارتباط نسلی از زمان ولادت وجود داشته است.
