دادخواست حکم موت فرضی
قبل از شروع مبحث دادخواست حکم موت فرضی، لازم است بدانیم؛ موت فرضی به چه معناست؟ گاهی ممکن است بر اثر حوادثی چون وقوع جنگ، حوادث دریایی، هوایی و یا حوادث طبیعی مثل زلزله و سیل، افرادی مفقود و ناپدید شوند. همچنین ممکن است بدون هیچیک از اینها؛ فردی بعد از خروج از منزل، دیگر هرگز به خانه بازنگشت. چنین افرادی را به دلیل اینکه، مرگ و یا در قید حیات بودنشان، محرز نمی باشد،”غایب مفقود الاثر” می گویند. خانواده مفقود الاثر می توانند با ارائه دادخواست حکم موت فرضی به دادگاه، اموال و دارایی های وی را تعیین تکلیف نمایند. ماده 1011 قانون مدنی نیز به این نکته اشاره دارد و غایب مفقود الاثر را اینگونه تعریف می کند؛ کسی که مدت زیادی از غیبت او گذشته است و هیچ خبری دال بر زنده یا مرده بودن وی در دسترس نیست. همچنین احکامی بر مفقود الاثر و اموال او مترتب است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
تعیین تکلیف اموال غایب مفقود الاثر با دادخواست حکم موت فرضی
چنانچه برای دادگاه ناپدید شدن فردی محرز گشت، باید وضعیت دارایی و اموال و موارد مشابه دیگر وی، مشخص شود. عدم بازگشت چنین افرادی نباید ایجاد اختلال در زندگی خانواده آنها داشته باشد. لذا دادگاه با اعلام گذشت دو سال از غیبت غایبان مفقود الاثر، آنها را در حکم اموات محسوب می کند. خانواده فرد غایب نیز میتوانند با طرح دادخواست حکم موت فرضی، تکلیف اموال آنها را به حکم دادگاه مشخص نمایند. از سوی دیگر؛ دادگاه تا زمان صدور رای موت فرضی مفقود الاثر، باید برای اموال و اداره دارایی وی، یک امین اموال مشخص نماید.
تولیت اموال مفقود الاثر، قبل از دادخواست حکم موت فرضی
دادستان به عنوان مدعی العموم، این حق را دارد که تا قبل از تعیین امین اموال فرد غایب و ارائه دادخواست حکم موت فرضی از سوی ورثه، عهده دار اداره اموال وی باشد. مدعی العموم می تواند اشیاء و اموال فاسد شدنی فرد غایب را، فروخته و باقی اموال وی را تا پیش از تعیین امین اموال، مهر و موم نماید. دادستان همچنین می تواند مطالبات غایب مفقود الاثر را که در دست مردم است، وصول نموده و در حساب دادگستری نگه دارد. این مبلغ تا زمان تحویل به امین اموال و یا ورثه قانونی، در حساب دادگستری می ماند.
ممکن است فرد غایب دارای اموال و یا حساب بانکی در خارج از کشور باشد. در این مواقع، بجای دادستان، حفظ و حراست از این اموال، بر عهده کنسولگری ایران در کشور مقصد می باشد. مطابق با قانون 115 امور حسبی؛ ماموران کنسولگری نیز از تمام اختیاراتی که دادستان در داخل کشور نسبت به اموال مفقود الاثر دارد، برخوردار خواهند بود.
امین، حافظ اموال فرد غایب تا زمان دادخواست حکم موت فرضی
در ماده 1012 قانون مدنی، قانونگذار برای حفظ اموال و دارایی های فرد مفقود الاثر، ترتیباتی برای تعیین فردی امین، داده است. دادگاه تا زمان تسلیم دادخواست حکم موت فرضی میتواند برای جلوگیری از خسارات احتمالی به اموال غایب، فردی را به عنوان امین معرفی نماید. این حق زمانی برای دادگاه محفوظ است که فرد غایب قبل از غیبتش، برای اموال خود تکلیفی را معین نکرده باشد. همچنین فردی را نیز برای اداره اموال خود تعیین نکرده باشد. در ادامه قانون مذکور آمده است؛ فقط دادستان و وراث قانونی غایب مفقود الاثر می توانند تقاضای تعیین امین از دادگاه را داشته باشند. مطابق قانون، امین اموال می تواند برای انجام کار خود، حق الزحمه و دستمزد دریافت کند. این دستمزد از محل درآمد و یا فروش اموال فرد غایب می باید تامین شود.
اخذ ضمانت از امین، برای اموال فرد مفقود الاثر
از آن جایی که حفظ اموال و دارایی های فرد غایب برای دادگاه بسیار مهم است، لذا قانونگذار، اختیار اخذ وثیقه از فرد امین را، به دادگاه داده است. اخذ چنین تضمینی از امین اموال برای این است که اگر وی دچار خیانت در امانت و حیف و میل اموال فرد غایب شد، دادگاه بتواند از محل ضمانت داده شده، حقوق افراد ذی نفع در اموال را، تادیه کند. در هنگام تعیین امین اموال، اولویت انتخاب، با یکی از وراث قانونی و یا شخصی است که در زمان غیبت فرد غایب، عهده دار اداره اموال وی بوده است. وقتی امین نصب شد؛ وی موظف به اداره اموال غایب مفقود الاثر، بر اساس مصالح او می باشد.
تعیین نفقه زوج و فرزندان فرد غایب قبل از دادخواست حکم موت فرضی
قبل از ارائه دادخواست حکم موت فرضی و صدور رای موت فرضی، تعیین نفقه زوج و فرزندان مفقود الاثر بر عهده امین اموال است.
وقتی امین اموال تعیین شد، وی می تواند از محل دارایی های فرد غایب، نفقه فرزندان و زوج دائم وی را تامین کند. در صورتی که فرد غایب دارای زوج موقت بوده و از مدت زمان صیغه هنوز باقی مانده است، نفقه وی نیز باید داده شود. چنانچه در پرداخت مبلغ نفقه اختلافی بین امین اموال و افراد ذینفع پیش بیاید، دادگاه صالح، مطابق قانون، میزان نفقه را مشخص می کند.
تقدم تصرف موقت اموال بر دادخواست حکم موت فرضی
ورثه قانونی، به موجب ماده 1025 قانون مدنی، میتوانند از دادگاه تقاضای تملک و تصرف موقت اموال غایب را داشته باشند. این درخواست، مقدم بر دادخواست حکم موت فرضی و رای نهایی دادگاه مبنی بر موت قطعی فرد غایب مفقود الاثر است. شرط اصلی پذیرش این درخواست، گذشت 24 ماه از غیبت فرد غایب است. شرط دیگر، فقدان شخص معین برای اداره اموال فرد غایب که در زمان حضورش بوسیله خود او، قبلا تعیین شده بود. چنانچه دادگاه رای به تصرف موقت اموال غایب را بدهد، امین اموال از سمت خود برکنار خواهد شد. در این خصوص وراث نیز باید به دادگاه تضمین تادیه اموال فرد غایب را بدهند. این ضمانت برای بازگشت احتمالی فرد غایب و یا پیدا شدن ورثه دیگر، از وراث حال حاضر فرد غایب اخذ می شود. ضمانت مذکور تا زمان طرح دادخواست حکم موت فرضی و رای تایید موت شخص غایب توسط دادگاه، باقی می ماند. بعد از صدور حکم موت قطعی، بطور طبیعی این ضمانت حذف خواهد شد.
دریافت حق الزحمه وراث تا قبل از دادخواست حکم موت فرضی
مطابق قانون، وراث قانونی نیز میتوانند از اختیارات داده شده که دادگاه به امین اموال در اداره اموال فرد غایب داده بود، برخوردار شوند. همچنین آنان می توانند تا صدور رای دادگاه مبنی بر موت فرضی فرد غایب که بوسیله دادخواست حکم موت فرضی ورثه ارائه خواهد شد، از محل درآمد و یا فروش اموال فرد غایب، مانند امین اموال، حق الزحمه دریافت کنند.
