تغییر کاربری زمین اوقافی
تغییر کاربری زمین اوقافی
تغییر کاربری زمین اوقافی یکی از چالش برانگیزترین عنوان های قانونی است که طی سال های گذشته به وجود آمده است. بر اساس اسلام و فقه اساسا امکان تغییر کاربری زمین اوقافی وجود ندارد. با این حال سازمان اوقاف توانسته مجوزهای لازم از سیستم قضایی کشور برای تغییر کاربری زمین اوقافی را در مواردی خاص بگیرد. حال در ادامه به این موضوع خواهیم پرداخت آیا این اتفاق می تواند قانونی باشد یا خیر.
به طور کلی وقف مفهومی مهم در جامعه محسوب می شود. ادیان مختلف مانند مسیحیت، یهودی و به خصوص اسلام توصیه های بسیاری به این امر در جامعه کرده اند. حتی در اسلام برای وقف قوانینی تعیین شده است که یکی از مهمترین این قوانین غیر قابل تغییر بودن کاربری زمین وقفی است.
به بیان ساده تر بر اساس فقه زمین یا هر مالی که وقف شده باشد باید در جهت همان وقف مورد استفاده قرار بگیرد. از این رو تغییر کاربری زمین اوقافی نمی تواند کاری قانونی و شرعی محسوب شود. با این وجود طی چند سال گذشته و با توجه به نیازهای دولتی به برخی از این زمین ها، اداره اوقاف با هماهنگی سیستم قضایی مجوز تغییر کاربری زمین اوقافی را در این امور به دست آورده است. برای این که بدانیم آیا این تغییر کاربری می تواند قانونی باشد یا خیر، بهتر است ابتدا کمی از وقف و شکل های مختلف آن صحبت کنیم. سپس به مفاهیمی مانند فروش زمین ملکی بپردازیم. در نهایت بر اساس این اطلاعات و مفاهیمی که به دست می آوریم دوباره نگاهی به تغییر کاربری زمین اوقافی خواهیم انداخت.
تغییر کاربری زمین اوقافی و شناخت وقف
تغییر کاربری زمین اوقافی مفهومی است که ارتباط مستقیم با مسئله وقف دارد. وقف عملی است که توسط ادیان مختلف توصیه شده است. البته می توان بیشترین و دقیق ترین توصیه را در دین اسلام پیدا کرد. در واقع عنوان وقف برای اولین بار در دین اسلام مطرح شد. وقف مفهومی کاملا متفاوت از بخشش یا … است. وقف بدین معنی است که مالی در اختیار جامعه قرار بگیرد و عموم افراد ( مسلمان و غیر مسلمان ) از منفعت این مال بهره مند شوند.
در گذشته های نه چندان دور وقف به صورت محدود و محلی انجام می شد. در این حالت متولی وقف ریش سفیدان محلی بودند. این افراد بنابر دستور دین و صلاح جامعه خود تصمیم می گرفتند که وقف باید به چه صورت انجام بگیرد و در چه سمت و سویی از آن استفاده شود.
در این دوران وقف به نوعی صورت می گرفت که تمام افراد محله نسبت به آن آگاهی پیدا می کردند و صحبتی از فروش یا تغییر کاربری زمین اوقافی به وجود نمی آمد. اما با گسترش امور وقفی و نیاز به مدیریت جامع این اموال سازمان اوقاف ایجاد شد. این سازمان موظف است که امور مربوط به اموال وقفی را مدیریت کند و برای آن ها تصمیم گیری کند.
از طرف دیگر با توجه به گسترش جامعه و افزایش نیازهای آن اساسا اموال موقوفه می تواند تاثیر بسیاری در مدیریت بهتر جامعه داشته باشد. به بیان ساده تر وقف به عنوان یک عامل محرک در جامعه می تواند نقاط ضعف دولت ها و حکومت ها را در جامعه پوشش دهد و نیازهای مختلفی از جمله زمین زراعی، ساختمان های آموزشی، ساختمان های بهداشتی و … را تا حدودی تامین کند.
اما نکته ای که اساسا امکان تغییر کاربری زمین اوقافی را فراهم می آورد این است که جامعه همواره نیازهای متوازن و برابری ندارد. به بیان ساده تر ممکن است در برهه هایی از زمان نیازی به زمین کشاورزی در جامعه وجود نداشته باشد. چرا که جامعه از کشاورزی عبور کرده و وارد دوران صنعتی شده است. بنابراین وقف یک زمین کشاورزی در حالی که کشاورزی برای آن وجود ندارد چندان منطقی نیست. حتی اگر کشاورزی هم برای آن وجود داشته باشد نیاز به احداث مسکن یا نیاز به ساخت مدرسه می تواند اولویت بالاتری داشته باشد. این همان ایده و اندیشه ای است که باعث می شود تغییر کاربری زمین اوقافی در جامعه مطرح شود.
تغییر کاربری زمین اوقافی یا فروش زمین وقفی
در کنار تغییر کاربری زمین اوقافی مفهوم دیگری به نام فروش زمین وقفی وجود دارد. احتمالا شما هم دیده باشید که در برخی از مناطق زمین هایی برای فروش وجود دارد که قیمتی کمتر از قیمت بازار برای آن تعیین شده است. این زمین ها غالبا اوقافی هستند. یعنی سند آن ها به عنوان یک سند وقفی شناخته می شود.
با این وجود این زمین ها کاملا به صورت قانونی خرید و فروش می شوند. به بیان ساده تر اگر شما مایل به خرید این زمین ها باشید می توانید به صورت قانونی به این کار اقدام کنید. اما چند نکته وجود دارد. اول این که شما باید از طریق سازمان اوقاف اقدام کنید. یعنی باید مجوز لازم برای خرید این زمین را از سازمان اوقاف دریافت کنید. در ضمن برای این کار شما باید هزینه های لازم را به این سازمان پرداخت کنید. در کنار این باید قبول کنید که سند زمین اوقافی کمی محدودیت های خاص دارد. اول این که هر سال باید هزینه ای بابت تمدید این سند به سازمان اوقاف پرداخت شود و مدت زمان آن 99 سال خواهد بود. در واقع این قانون از این جهت است که خریدار امکان تغییر کاربری زمین اوقافی را نداشته باشد و سازمان اوقاف نسبت به پا برجا ماندن مال مطمئن شود. نکته بعدی این است که هزینه فروش این زمین باید عینا برای امور عام المنفعه در جهت همان زمین وقفی خرج شود.
همه این ها نشان می دهد که تغییر کاربری زمین اوقافی همواره به عنوان یک اصل شناخته می شد. اصلی که حتی در مورد فروش این زمین ها هم اثر گذاری خود را نشان داده است. اما حال سوال این است که با وجود این اثرگذاری و مهم بودن آن، آیا قانون اجازه تغییر کاربری زمین اوقافی را به این سازمان می دهد یا خیر؟ با توجه به اتفاقاتی که طی چند سال اخیر رخ داده به نظر میرسد این قانون تصویب شده است. اما هنوز بسیاری از منابع دینی نسبت به آن اعتراض دارند و آن را کاری غیر شرعی می دانند.
