لایحه در خصوص قتل شبه عمد
در این نوشتار در نظر داریم به بررسی لایحه در خصوص قتل شبه عمد بپردازیم. در حقیقت تمامی موجودات زنده در سراسر دنیا، از حق زندگی برخوردار می باشند. اما همواره در طول تاریخ این حق توسط انسان ها مورد تعرض قرار گرفته است. قتل، زندگی و حیات را از آدمی گرفته و از منفورترین گناهان در نزد خداوند می باشد. اولین مجازاتی که برای قتل نفس در نظر گرفته شده، قصاص و یا کشتن در مرتبه مجازات است. اما در صورتی که اولیای دم رضایت دهند، این قصاص به دیه تبدیل خواهد شد. البته با وجود این دو مجازات شخصی، مجازاتی از سوی قانونگذار نیز به جهت جنبه عمومی جرم در نظر گرفته شده است. هم چنین به موجب ماده 289 قانون مجازات اسلامی و با توجه به نظر فقهای امامیه، جنایت بر عضو، منفعت و نفس به سه نوع قتل عمد، قتل شبه عمد و قتل خطای محض تقسیم شده است.
نگاهی به قتل و انواع آن در قانون مجازات
1. قتل عمد: این نوع قتل به قصد کشتن و گرفتن زندگی از شخص دیگری اتفاق می افتد. یعنی مرتکب کاملا ارادی و با هدف کشتن مقتول، این کار را انجام می دهد. خواه این ارتکاب منجر به جنایت بشود، خواه نشود. گاهی شخص قصد ارتکاب جنایت را ندارد اما عملی که از او سر می زند، در عرف معنای کشنده دارد. در این موارد باید آگاهی شخص در خصوص کشنده بودن مورد بررسی قرار بگیرد. اگر مرتکب موفق به اثبات عدم آگاهی خود نشود، عمل او قتل عمد به شمار می رود. مورد بعدی زمانی است که مرتکب نه قصد کشتن دارد و نه کاری کشنده انجام می دهد. اما مقتول بیمار یا دارای وضعیتی خاص بوده و همین وضعیت، منجر به قتل او می شود. در این مورد نیز باید آگاهی مرتکب از وضعیت مقتول بررسی شود.
2. قتل شبه عمد: در حقیقت این نوع قتل زمانی اتفاق می افتد که قصد مرتکب از انجام آن، سلب حیات مقتول نبوده اما در نهایت به زندگی او پایان می دهد. نمونه بارز قتل شبه عمد در تصادفات رانندگی قابل مشاهده است.
3. قتل خطای محض: زمانی که مرتکب قصد تیراندازی به حیوانی را داشته اما تیر به سمت شخصی کمانه کرده و منجر به مرگ او می شود. در این موارد کاملا مشخص است که خطای محض در کار بوده و حتی این امکان وجود دارد که مرتکب، مقتول را نشناسد. این نوع قتل تا حدودی شبیه به قتل شبه عمد است. مورد دیگری که می توان به آن اشاره نمود، راه رفتن در خواب و آسیب رساندن به فردی که بدین وسیله کشته می شود.
قتل شبه عمد
پیش از بررسی لایحه در خصوص قتل شبه عمد، به اختصار قتل شبه عمد را بررسی می نماییم. این نوع قتل در حقیقت همان قتل غیر عمد می باشد. یعنی مرتکب به طور کاملا غیر ارادی، موجب سلب حیات از شخصی دیگر می شود. در این نوع قتل، مرتکب تنها قصد صدمه رساندن به مقتول را داشته و نیت او به هیچ وجه مرگ مقتول نمی باشد. به طور مثال؛ در قتل شبه عمد، مرتکب بر اثر عصبانیتی که از مقتول دارد، تیری به سمت پای او نشانه می گیرد. اما مقتول در اثر خونریزی شدید از دنیا می رود. یا این که شخصی هنگام رانندگی با عابری پیاده برخورد نموده و به طور کاملا تصادفی منجر به مرگ وی می شود.
بنابراین قتلی را می توان شبه عمد نامید که بدون هیچ انگیزه و قصدی انجام شده باشد. مثالی که می توان در مورد قتل شبه عمد آورد هنگامی است که میان دو نفر دعوای فیزیکی اتفاق افتاده باشد. فردی به قصد جدا نمودن مداخله کرده و یکی از طرفین را هل می دهد. در این زمان سر شخص به گوشه جدول برخورد کرده و فرد به طور کاملا تصادفی کشته می شود. این مورد نشان می دهد که قصد مرتکب تنها جدا نمودن افراد از یکدیگر بوده و انگیزه ای پشت این عمل وجود نداشته است. چنین قتلی را می توان قتل شبه عمد نامید.
لایحه در خصوص قتل شبه عمد
قتل شبه عمد از جمله جرایم کیفری بوده که به موجب آن، مرتکب قصاص، زندانی و یا در نهایت به پرداخت دیه محکوم می شود. لایحه در خصوص قتل شبه عمد از طرف نماینده قانونی مرتکب و به عنوان دفاعیه در تأکید بر غیرعمدی بودن قتل می باشد. این لایحه در نهایت می تواند منجر به تخفیف در مجازات مرتکب شود. به طور کلی قتل، جرم محسوب می شود، چرا که حیات را از فردی دیگر سلب نموده است. اما نکته حائز اهمیت، انگیزه قاتل و مرتکب این جنایت می باشد.
در حقیقت لایحه در خصوص قتل شبه عمد باید دارای مفاد ماده قانونی باشد. به همین منظور لایحه در خصوص قتل شبه عمد و هم چنین قانونی بودن این لایحه را می توان در ماده 291 قانون مجازات اسلامی جستجو نمود. به موجب این قانون، در صورتی که شرایط ذیل پیش آمد، آن عمل، قتل شبه عمد بوده و می توان برای آن لایحه دفاعیه تسلیم نمود.
هنگامی که جنایت به وقوع پیوسته هیچ شباهتی به قتل عمد نداشته باشد و تنها به موجب بی احتیاطی مرتکب، اتفاق افتاده باشد. نمونه آن را می توان در تصادفات رانندگی مشاهده نمود.
هنگامی که مرتکب نسبت به آن جرم بی اطلاع بوده و آگاهی نداشته باشد. به طور مثال تیراندازی به انسانی که با حیوانی درنده اشتباه گرفته شده باشد. زیرا در زمان وقوع جنایت، شخص به طور کاملا تصادفی و از روی جهل مرتکب آن شده است.
لایحه در خصوص قتل شبه عمد و نحوه رسیدگی به آن در قانون مجازات اسلامی
پیشتر لایحه در خصوص قتل شبه عمد را توضیح دادیم. حال در نظر داریم نحوه رسیدگی به آن را در قانون مجازات اسلامی ارزیابی کنیم. هنگامی که جنایتی به وقوع می پیوندد، ماموران آگاهی وظیفه دارند که در صحنه وقوع جرم حضور یابند. از جمله مواردی که به وسیله آن می توان شبه عمد بودن قتلی را اثبات نمود، بازسازی صحنه جرم می باشد. ماموران آگاهی موظف هستند که صحنه جرم را بسته نگه دارند تا بررسی صحنه وقوع جرم با دقت بیشتری انجام شود. پس از آن نوبت به شکایات مدعیان مقتول و اولیاء دم می رسد. سپس بازجویی ها و دستگیری متهم در کلانتری آغاز می شود.
بعد از برگزاری جلسه دادرسی، کیفر خواستی در خصوص تعیین حکم به دادگاه کیفری ارائه می گردد. این کیفر خواست به منظور تعیین عمدی یا شبه عمدی بودن جنایت می باشد. در صورتی که حکم به شبه عمدی بودن قتل داده شود، متهم محکوم به پرداخت دیه و گذراندن جنبه عمومی جرم می شود. به موجب ماده 616 قانون مجازات اسلامی، در صورتی که علت قتل شبه عمد، بی احتیاطی مجرم و یا عدم رعایت مقررات باشد، مرتکب محکوم به گذراندن 1 تا 3 سال حبس می شود. چنانچه اولیای دم درخواست دیه نمایند، مرتکب باید دیه یک انسان کامل را پرداخت کند.
