نحوه و شرایط قصاص
قصاص در لغت به معنی تلافی، سزا و خون به خون است. در قانون اساسی ایران قصاص، دیه، حدود و تعزیری چهار نوع مجازات اسلامی است که برای محکومین به جرم اعمال می شود. در واقع این عمل حکمی است که در مقابل جرم قتل از سوی قاضی دادگاه برای محکومیت قاتل صادر می شود. اما اصطلاحا حکمی است که قاضی بر محکوم علیه صادر می کند تا هر عملی را که جنایت کرده است عینا روی وی اجرا شود. قصاص قتل نفس و قصاص جرح عضو از مصادیق این مفهوم است که ماده ۱۶ قانون مجازات های اسلامی به آن اشاره می کند.
شرایط قصاص از دیدگاه قرآن کریم
از دیدگاه قرآن کریم قتل نفس اولین جرمی است که در زمین و در بین انسان ها اتفاق افتاده است پس قتل جزو خطراتی بوده است که همواره حیات انسان را به خطر انداخته است پس روشن است قانون گذار برای مجازات چنین جرمی قوانینی را در نظر گرفته باشد. قبل از انقلاب قانون، مجازات قتل عمد را اعدام می دانست اما در سال ۱۳۶۱ طبق قانون مجازات قتل عمد، قطع عضو و جرح عمدی حکم آن تعیین می شود. اما برای اجرای آن شروطی لازم است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت. همچنین در این مطلب واژه اعدام و قصاص را عنوان کردیم و شاید برای شما سوال باشد که اعدام چه فرقی با این دارد؟ در ادامه این مطلب به این مقوله خواهیم پرداخت.
تفاوت قصاص با اعدام در چیست؟
طبق گفته های فوق حکم قصاص ممکن است به قتل نفس جانی اجرا شود و یا بر قطع عضو محکوم علیه، اما اعدام به معنی قتل نفس مجرم می باشد.
قصاص مجازات جرایمی مستوجب است ( یعنی جرایمی که شخص خود می داند جرم است و خلاف شرع دین باشد مانند زنا ) اما اعدام در مجازات های حد و تعزیری و مستوجب نیز صورت می گیرد.
قصاص فقط به درخواست اولیای دم صورت می پذیرد اما اعدام گاهی مدعی العموم خواهان برقراری حکم می شوند.
اعدام مجازاتی است کلی که قتل و یا جرایم دیگر را شامل می شود اما قصاص اینگونه نیست
شرایط قصاص
برای اجرای قصاص شرایطی لازم است و باید برای حکم این شرایط موجود باشد در اسلام حکم اجرای آن حکمی الزامی نیست و حتی بر عفو و بخشش بار ها تاکید شده است اما قانون شرع اسلام برای احقاق حق کسی که حقی از وی ضایع شده است و مجازاتی برای مجرم و درس عبرت برای کسان دیگر حکم قصاص را معرفی کرده است اما این شرایط لازم برای اجرای حکم کدامند؛
تقاضای اولیای دم؛ در صورتی که جرم محرز شده باشد و اولیای دم تقاضای اجرای حکم آن را نمایند حتما حکم اجرا می شود مگر اینکه با مجرم در مورد پرداخت دیه به مصاحمه برسند و یا اینکه در حالت کلی از حکم قصاص صرف نظر کنند.
اذن ولی امر؛ در صورتی که ولی دم نباشند و یا به آنها دسترسی نبود حاکم شرع یا ولی امر از جانب آنها تقاضای قصاص می نماید و یا پرداخت دیه را برای مجرم حکم می کند.
اذن ولی دم؛ در زمان اجرای حکم قصاص بر روی مجرم ولی دم حتی اگر تقاضای اجرای حکم را داشته باشند باید دوباره اذن به اجرای حکم نیز نمایند.
پرداخت کردن دیه مازاد بر استحقاق؛ گاهی در جرح عمد یا قطع عضو حکم بر پرداخت دیه صادر می شود قانون بدین منظور دیه هر عضو و آسیب و جراحت را تعیین کرده است اما اگر هزینه درمان و رسیدگی بیشتر از دیه تعریف شده در قانون باشد مجنی علیه خواستار دیه مازاد می شود.
ممنوعیت ایذاء جانی؛ گفتیم که معنی قصاص این است که عملی را که مجرم بر روی شخص مسلمانی انجام داده عینا روی او انجام داده شود و عذابی را که مجنی علیه تحمل کرده مجرم نیز تحمل کند اما منظور از ممنوعیت ایذا این است که نباید عذاب بیشتری را به وی تحمیل دهیم.
نحوه و شرایط قصاص (2)
مواد قانونی در رابطه با شرایط قصاص
ماده ۲۱۹- مجرمی که محکوم به قصاص شده است اجرای حکم وی باید با اجازه ولی دم مقتول صورت بگیرد.
ماده ۲۲۰- پدر یا پدر بزرگ پدری فرزند خود را بکشند محکوم به حبس تعزیری و یا محکوم به پرداخت دیه به ورثه مقتول می باشند و حکم اجرای آن صورت نمی گیرد.
ماده ۲۲۱- اگر شخص نابالغ و یا دیوانه به عمد شخصی را به قتل برساند قتل خطای محض شناخته می شود و قصاص نخواهد شد بلکه کسی از خانواده او که از لحاظ عقلی سالم باشد باید دیه قتل خطا را پرداخت کند.
ماده ۲۲۲- اگر مجرمی شخص دیوانه ای را بکشد قصاص نمی شود بلکه دیه قتل را به وراث مقتول پرداخت کند و یا اگر موجب رعب و وحشت مردم جامعه شود و یا موجب اخلال در نظم جامعه شود به حکم تعزیری علاوه بر پرداخت دیه به سه تا ده سال حبس محکوم می شود.
ماده ۲۲۳- اگر شخص بالغی نابالغی را به قتل برساند قصاص می شود.
ماده ۲۲۴- اگر جرم قتل در حالت مستی مجرم رخ دهد محکوم به قصاص می شود مگر اینکه به دادگاه ثابت کند که مستی کاملا اختیار و عقل او را زایل کرده است و عمدا خود را برای انجام قتل مست نکرده است. همچنین در صورتی که موجب جرم وی باعث اخلال در جامعه ایجاد رعب و ترس و وحشت دیگران با بیم تجری مرتکب شود به حبس تعزیری سه تا ده سال محکوم می شود و باید دیه قتل را پرداخت نماید.
ماده ۲۲۵- زمانی که جرم قتل در خواب و در بی هوشی صورت بگیرد حکم قصاص صورت نمی گیرد اما قاتل محکوم به پرداخت دیه به وراث مقتول است.
ماده ۲۲۶- شرعا کسی که مستحق کشتن نباشد ولی به دست کسی کشته شود حکم قصاص است مگر اینکه شخص مستحق کشته شدن مقتول را برای دادگاه ثابت کند.
نکته؛ در قانون جدید مجازات اسلامی افرادی که زیر ۱۸ سال سن دارند حکم آن مردود است.
نکته؛ حکم مذکور به صورت حلق آویز کردن یا صندلی الکتریسیته و یا با ضرب گلوله آتیشین اجرا می شود و معمولا اجرای حکم زمان طلوع آفتاب است.
نکته؛ ولی دم مقتول می توانند خود شخصا خواهان اجرای حکم قصاص شوند و یا از طریق وکیل پیگیر شوند.
