حق فسخ قرارداد
خیار فسخ
فسخ قرارداد
حق فسخ قرارداد
در واقع فسخ در معنای لغوی یعنی زایل کردن یا تباه کردن. زمانی که در یک قرارداد از فسخ کردن صحبت باشد بدین معنی است که یکی از طرفین قرارداد، به انجام موارد ذکر شده در متن قرارداد، خاتمه دهد و از ادامه تعهدات خود امتناع کند. حق فسخ قرارداد با توجه به توافقی مشخص می‌شود که طرفین در زمان عقد قرارداد مشخص می‌کنند و یا یکی از طرفین از جانب قرارداد متحمل ضرری باشد که طبق مفاد قانونی حق فسخ قرارداد به او داده می‌شود. به حق فسخ قرارداد، خیار فسخ یا شرط فسخ نیز گفته می‌شود.
انواع فسخ قرارداد
در ماده 396 قانون مدنی به 10 مورد اشاره شده که در این موارد خریدار یا فروشنده در یک معامله حق فسخ قرارداد را دارند. این موارد عبارتند از:
خیار مجلس: طرفین تا زمانی که مکان عقد قرارداد را ترک نکرده‌اند، از حق فسخ قرارداد برخوردارند.
خیار حیوان: اگر چیزی که مورد معامله قرار می‌گیرد حیوان باشد، به مدت سه روز خریدار این حق را دارد تا معامله را فسخ کند.
خیار شرط: این نوع از فسخ قرارداد شرطی است که در زمان عقد قرارداد برای تعیین حق فسخ قرارداد و به خصوص تعیین مدت زمان این حق در معامله ذکر می‌شود.
خیار تأخیر ثمن: زمانی که مورد معامله مال مشخصی است که خریدار مبلغ آن را به طور کامل پرداخت نکرده و فروشنده نیز مال مورد معامله را به خریدار تحویل نداده است، فروشنده تا 3 روز حق فسخ قرارداد را دارد.
خیار رؤیت و تخلف وصف: خیار رؤیت حق فسخ قرارداد را به فردی می‌دهد که وارد معامله‌ای شده که بدون رؤیت مال و تنها برحسب وصفی که از آن شنیده وارد معامله می‌شود و بعد از انجام معامله متوجه کذب بودن توصیف‌ها می‌شود. این فرد حق دارد معامله مذکور را پایان دهد.
حق فسخ قرارداد (2)
خیار غبن: در صورتی که یکی از طرفین معامله از قیمت اصلی مال مورد معامله، در زمان بستن قرارداد، آگاه نباشد حق فسخ قرارداد را خواهد داشت.
خیار عیب: اگر خریدار بعد از انجام معامله متوجه عیبی شود که از گذشته در کالای خریداری شده موجود بوده است، حق فسخ قرارداد و یا گرفتن تفاوت قیمت کالای سالم و معیوب را دارد. البته این در صورتی است که پس از تحویل گرفتن، کالا دچار عیب دیگری نشود و یا تغییری در آن ایجاد نشود.
خیار تدلیس: در صورتی که یکی از طرفین معامله، طرف دیگر را فریب دهد و در واقع تدلیس کند، حق فسخ قرارداد به او داده می‌شود.
خیار تبعض صفقه: بدین معنی است که اگر قسمتی از معامله به دلیلی باطل شود، در این صورت حق فسخ قرارداد برای فردی که متضرر شده وجود دارد. برای مثال اگر در معامله دو کالا به فروش برسد و بعد از قرارداد مشخص شود که یکی از دو کالا معیوب است و یا متعلق به شخص دیگری بوده است، خریدار می‌تواند قرارداد را فسخ کند.
خیار تخلف شرط: هرگاه یکی از طرفین قرارداد یکی از شروط ذکر شده در متن قرارداد را نقض کند، طرف دیگر حق فسخ قرارداد را خواهد داشت.
چه کسی می‌تواند قرارداد را فسخ کند؟
شخصی که تصمیم به فسخ قرارداد می‌گیرد باید شرایطی را داشته باشد، که در زیر به آن‌ها اشاره شده است:
فسخ کننده قرارداد باید خواهان انحلال قرارداد باشد.
کسی که تصمیم به فسخ قرارداد دارد، باید برای انجام این کار رضایت کامل داشته باشد. در صورتی که این عمل با اکراه انجام شود باطل است.
فاسخ قرارداد باید از لحاظ سنی و شرایط عقلی از صلاحیت لازم برخوردار باشد.
حق فسخ قرارداد (1)
حق فسخ قرارداد چگونه صورت می‌گیرد؟
حق فسخ قرارداد ممکن است به صورت توافقی به فرد داده شود و یا در مواردی قانون به صورت مستقیم این حق را برای فرد در نظر می‌گیرد.
حق فسخ قرارداد توافقی: همانطور که پیش‌تر گفته طرفین در زمان عقد قرارداد می‌توانند حق فسخ قرارداد را نیز مشخص کنند. در این صورت به این حق، خیار شرط گفته می‌شود. بر اساس ماده 399 قانون مدنی “در عقد بیع ممکن است شرط شود که در مدت معین برای مشتری، بایع، هر دو و یا شخص ثالث حق فسخ قرارداد باشد.” همچنین ماده 400 قانون مدنی نیز در این زمینه بیان می‌کند: ” اگر ابتدای مدت خیار ذکر نشده باشد، ابتدای آن از تاریخ عقد محسوب می‌شود، در غیر اینصورت تابع قرارداد متعاملین است.”
حکم قانونی حق فسخ قرارداد: در مواردی نیز ممکن است در زمان عقد قرارداد طرفین درباره حق فسخ قرارداد شرط مشخصی را ذکر نکرده باشند، در اینصورت اگر از جانب این قرارداد ضرری به کی از طرفین قرارداد برسد، قانون برای جلوگیری از این ضرر ناخواسته، به طور مستقیم حق فسخ قرارداد را به فردی که متضرر شده است، می‌دهد. برای مثال در ماده 478 قانون مدنی در زمینه حق فسخ قرارداد برای مستأجری که پس از عقد قرارداد اجاره متوجه معایبی در خانه می‌شود، آمده است که “هرگاه معلوم شود عین مستأجره در حال اجاره معیوب بوده، مستأجر می‌تواند اجاره را فسخ کند و یا به همان نحوی که بوده اجاره را با تمام اجرت قبول کند. اما اگر موجر رفع عیب کند به نحوی که به مستأجر ضرری نرسد مستأجر حق فسخ قرارداد را ندارد.” البته در ماده 479 قانون ذکر شده “عیبی که موجب فسخ اجاره می‌شود، عیبی است که موجب نقصان منفعت یا سختی در انتفاع باشد.”
آثار فسخ
زمانی که قراردادی بر مبنای حق فسخ قرارداد باطل می‌شود، اثر آن به بعد از فسخ نسبت داده می‌شود و به گذشته آن مرتبط نیست. در واقع فسخ باعث می‌شود حقوقی که در اثر قرارداد به فردی که به موجب قرارداد مالک شناخته شده بود، از او سلب شود و به فردی داده شود که بر اثر فسخ مالک شناخته می‌شود. از زمان فسخ نیز طرفین دیگر ملزم به انجام تعهداتی که بر اساس قرارداد باید انجام می‌دادند، نیستند.
پرداخت خسارت ناشی از فسخ قرارداد
گاهی فسخ قرارداد بنا به دلیلی غیر از آنچه در بالا به آن اشاره شد انجام می‌شود، در اینصورت فردی که مایل به فسخ قرارداد است باید ضرر و زیان طرف مقابل را بپردازد. مقدار ضرر و زیان به صورت توافقی بین طرفین در زمان عقد قرارداد مشخص می‌شود. این مبلغ در واقع تضمینی برای معامله است.
به طور کلی بهتر است در زمان عقد هر قراردادی همه جوانب و شرایط را کاملا بررسی کرده و متن قرارداد را به صورت کامل با تمام جزئیات تبیین کنید تا در زمان انجام معامله مشکلات مختلف به خصوص مسائلی که منجر به فسخ قرارداد می‌شود، روبرو نشوید.
