داوری در دعاوی خانوادگی
مقدمه:
پیش از بحث درباره ی داوری در دعاوی خانوادگی به توضیح درباره ی انواع دعاوی خانوادگی می پردازیم. در ایران مانند بسیاری از کشورهای دیگر، وظیفه ی رسیدگی به اختلافات خانوادگی از دادگاه های عمومی سلب شده و به عهده ی دادگاه های خانواده گذاشته شده است. چرا که خانواده از جایگاه مهمی در جامعه و دین اسلام برخوردار است و رسیدگی به دعاوی این حوزه باید به طور تخصصی صورت پذیرد. با توجه به این که طبق قانون قاضی باید ضرورتا مرد باشد همواره در دادگاه های خانواده از یک مشاوره زن در کنار قاضی بهره می گیرند تا نتیجه ی بهتری حاصل شود. در ادامه به انواع دعاوی خانوادگی اشاره می کنیم.
انواع دعاوی خانوادگی
انحلال نکاح و عقد ازدواج: مهم ترین نوع دعاوی خانوادگی همین موضوع می باشد که به چند دسته تقسیم می شود. طلاق به درخواست مرد، طلاق به درخواست زن، طلاق توافقی، فوت هر یک از زوجین، فسخ نکاح و ازدواج، بطلان عقد نکاح و بذل مدت از جمله ی انواع انحلال عقد است.
مطالبه و اجرای مهریه: مهریه مالی است که در هنگام عقد دائم یا موقت تعیین شده و مرد، ضمن عقد متعهد به پرداخت آن می باشد. زن نیز به مجرد عقد مالک مهریه محسوب شده و حق مطالبه و یا انتقال آن را دارد. مطالبه ی مهریه از دو طریق امکان پذیر است. یکی مراجعه به دادگاه خانواده و دیگری مراجعه به اداره ی اجرای ثبت و تقاضای اجرای مهریه.
شروط ضمن عقد نکاح و ازدواج: ضمن عقد نکاح هر شرط مشروعی را می توان به سند ازدواج اضافه کرد. مانند حق طلاق برای زن یا حق تحصیل و استقلال مالی برای وی.
اجازه ی ازدواج مجدد برای مرد: الزامات قانونی وجود دارد که مرد را برای ازدواج دوم، ملزم به کسب اجازه از همسر اول می کند. در صورتی که همسر اول اجازه را صادر نکند، مرد باید برای کسب اجازه ی قانونی به دادگاه خانواده مراجعه کند.
حضانت و ملاقات فرزندان مشترک: حضانت به معنی نگهداری و مراقبت از فرزند دختر و پسر می باشد. که با توجه به قانون بعد از طلاق به عهده ی مادر یا پدر قرار می گیرد. اما والد دیگر هم چنان حق ملاقات فرزندان را خواهد داشت.
سلب و لغو حضانت: هر یک از والدین که در حال حاضر عهده دار حضانت فرزند خود نیست و مدعی نداشتن صلاحیت والد دیگر است می تواند با ارائه ی دلایل کافی به دادگاه خانواده مراجعه کند.
نفقه و هزینه های زندگی زوجه: نفقه به معنای پرداخت هزینه های زندگی زن، بعد از عقد نکاح توسط مرد می باشد.
مطالبه ی نفقه ی اقارب و نزدیکان: یکی از مهم ترین انواع این نوع نفقه پرداخت هزینه های زندگی فرزندان توسط پدر می باشد.
الزام به تمکین زوجه و اثبات نشوز: تمکین به معنای تبعیت و اطاعت زن از دستوران مرد در طول زندگی می باشد.
نامزدی و خسارت ناشی از آن: منظور از دوران نامزدی در قانون زمانی است که طرفین برای ازدواج در حال آشنایی و تدارک هستند و هیچ عقدی بین آن ها صورت نگرفته است.
موارد دیگری نیز در این بین وجود دارد که به اختصار به آن ها اشاره می کنیم.
مطالبه و استرداد جهیزیه
تهیه ی مسکن مستقل
اثبات واقعه ی نکاح
اجرت المثل ایام زوجیت
دادخواست ممنوع الخروج کردن فرزند
رفع ممنوع الخروجی
امور راجع به غائب مفقودالاثر
نسب و عزل قیم
عزل ولی قهری
اثبات و نفی نسب
حال که با انواع دعاوی خانوادگی آشنا شدیم، اهمیت داوری در دعاوی خانوادگی آشکار خواهد شد.
داوری در دعاوی خانوادگی (2)
اهمیت و شرایط داوری در دعاوی خانوادگی
خداوند در قرآن، آیه ی 35 سوره ی نساء می فرماید: «و اِنْ خِفْتُم شَقاق بَینهِما فَاْبعَثوا حَکَماً مِنْ أَهْلِهِ و حَکَماً من أَهْلِها اِنْ یریدا إصلاحاً یوَفّقِ اللهُ بَینَهُما اِن اللهَ کان علیماً خبیراً.» و اگر از ناسازگاری میان زن و مرد بیم دارید، داوری در دعاوی از سمت مرد و داوری از سمت زن مشخص کنید. اگر آن ها سر سازگاری داشته باشند، خدا میانشان آشتی خواهد داد. بی شک خداوند دانا و آگاه است.
همان طور مشاهده می کنید خداوند در قرآن برای حل مشکلات و اختلافات زوجین، انتخاب داوری از خانواده های دو طرف را توصیه می کند. به همین سبب قانون گذار با تبعیت از قرآن و برای تحکیم بنیان مقدس خانواده داوری در دعاوی خانوادگی را در نظر گرفته است. لذا داوری در دعاوی خانوادگی در زمان بروز اختلاف بین زن و شوهر لازم الاجرا می باشد. با مسئولیت پذیری خانواده ها در برابر اختلافات زوج های جوان، مشغله ی دادگاه های خانواده کاهش یافته و زمان بیشتری را صرف شکایات پیچیده تر می کنند. پس از انقلاب اسلامی طبق قانون های تصویب شده، اختلافات و شکایات بین زوجین به داوری در دعاوی خانوادگی ارجاع داده می شود. ماده ی 5 قانون حمایت از خانواده بیان می کند که اگر هر یک از طرفین دعوا تقاضا کنند، دادگاه موظف است موضوع دعوا را به یک تا سه داور ارجاع دهد. حتی اگر دادگاه لازم بداند راسا دعوا را به داوری ارجاع می دهد. علاوه بر این با اصلاح قانون مقررات مربوط به طلاق در مجمع تشخیص مصلحت نظام، زوجین را حتی برای طلاق توافقی ملزم به مراجعه به دادگاه می کنند.
باید دقت کنید که طبق تبصره ی یک ماده واحده، دعوت از داوران و بررسی صلاحیت آن ها به عهده ی دادگاه می باشد. بدین ترتیب داوران برای داوری در دعاوی خانوادگی بایستی مسلمان و دارای آشنایی با مسائل اجتماعی و خانوادگی باشند. باید حداقل دارای سن چهل سال تمام و دارای تاهل بوده و فردی معتمد باشند. در ضمن باید عدم اشتهار به فسق و فساد نیز داشته باشند.
دادگاه پس از انتخاب داوران و معرفی آن ها به دادگاه به صورت فوق العاده جلسه ای تشکیل می دهد و برای داوران مهلت تعیین می کند که این مهلت در صورت تقاضای داوران قابل تمدید است. داوران وظیفه دارند حداقل دو جلسه با حضور هر دو طرف دعوا برگزار کنند. در صورتی که سازش حاصل نشده و یا یک یا هر دو طرف در جلسه حضور نیافتند باید جلسه ی دیگری برگزار کنند. در صورتی که داوران موفق نشوند با همکاری یکدیگر و بررسی اختلاف با طرفین دعوا بین آن ها سازش و صلح ایجاد کنند، قاضی خود به قضیه وارد شده و تصمیم گیری می نماید.
