عقد جعاله چیست؟
با توجه به ماده 561 قانون مدنی در حقوق ایران جعاله عقدی معین می باشد که شخص ملتزم به انجام دادن کاری است و در مقابل آن پاداش یا اجرتی دریافت می کند. شخصی که ملتزم به دادن عوضی می شود جاعل می گویند در مقابل به فردی که ملتزم به انجام دادن کار هست عامل می گویند و در نهایت به دستمزدی که داده می شود جُعل گفته می شود. از دیدگاه فقهی جعاله به همین معنا می باشد که جاعل یا کارفرما ملتزم به دادن مبلغ یا اجرتی معلوم در برابر فعلی حلال و معقول می شود. اغلب فقهای شیعه و اهل سنت این عقد را مشروع اعلام کردند البته به جز حنفیان. با مطالعه قران در سوره یوسف، آیه ۷۲ نمونه ای از جعاله بیان شده است به این صورت که حضرت یوسف ملتزم می شود به دادن یک بار شتر به فردی که پیمانه را بیابد.
نکته ی قابل ذکر این میباشد که جعاله یک عقد جایز می باشد به این معنا که هریک از طرفین مختار هستند بدون نیاز به دلیلی هر زمان یا در مواقعی که کار به اتمام نرسیده عقد را فسخ بکنند. قابل توجه این می باشد که جاعل در میان کار رجوع بکند موظف است اجرت‌المثل عامل را بدهد چرا که در این زمان فسخ از طرف جاعل ضرر وارد می کند.
جعاله از دسته عقود مبادله ای می باشد. حداکثر مدت زمان برای انجام دادن کار و همچنین تسویه مطالبات بر اساس فعالیت مورد نظر در قرارداد ذکر می شود. نرخ سود عقد های مبادله ای بر اساس آخرین ضوابط اعلامی توسط بانک مرکزی است.
اگر عمل، شرایط ذیل را داشته باشد جعاله باطل میباشد:
اگر عمل نامشروع باشد مثل حمل مواد مخدر
اگر عمل غیر عقلایی و بیهوده باشد.
درصورتی که عمل برای جاعل واجب می باشد .
جعاله ۲ نوع می باشد :
جعاله عام : جعاله عام به این صورت می باشد که فردی پیشنهاد بکند مالش را هر کسی پیدا بکند به او جایزه میدهد بنابراین برای جاعل فرقی ندارد چه شخصی مال را پیدا بکند در این مورد تنها چیزی که برای جاعل مهم می باشد این است که به نتیجه مطلوب برسد.
جعاله خاص : جاعل برای انجام دادن کارش فرد یا افراد خاصی را در نظر دارد؛ درصورتی که شخص دیگری کار را انجام بدهد نمی تواند جعل را بگیرد. در جعاله خاص مسئله مهم این میباشد که چه کسی کار را انجام میدهد.
ارکان جعاله
جعاله شامل ۳ رکن می باشد که از قرار ذیل است:
جاعل که کارفرما هم میتوان به آن گفت. شخص جاعل کسی هست که به پرداخت اجرت ملتزم می شود.
در رابطه با جاعل حقوقدانان معتقد هستن که جاعل باید اهلیت در تصرف داشته باشد و با قصد و اختیار خود عقد را منعقد بکند.
عامل که به اصطلاح مجعولٌ له یا پیمانکار گفته می شود. شخص مجعولٌ له کسی است که اقدام به انجام کار می کند. از نظر فقها عامل باید برای انجام دادن کار قدرت داشته باشد
نکته قابل توجه این می باشد که صغیر ممیز میتواند عامل باشد ولی صغیر غیر ممیز امکان ندارد که عامل باشد.
جُعل همان دستمزد یا اجرت می باشد که به ان مال‌الجعاله هم می گویند که بنا به نظر مشهور باید معلوم باشد. درصورتی که عوض مجهول باشد عقد باطل می شود، که در این شرایط عامل مستحق اجرت المثل می باشد.
عقد جعاله چیست؟ (1)
جعاله در سیستم بانکداری ایران
در ماده ۱۶ قانون عملیات بانکی جهت ایجاد تسهیلات برای توسعه امور بازرگانی و تولیدی به بانک ها اجازه داده شده است که عقد جعاله در سیستم بانکداری استفاده شود. این تسهیلات در ۲ بخش می باشد از جمله اجرای طرح های مختلف و جعاله ساختمانی . در سال ۱۳۶۳ شورای پول و اعتبار ایران دستورالعمل اجرایی را تصویب کرده که سیستم های بانکی از این عقد استفاده بکنند. امروزه بانک ها گشایش اعتبارات اسنادی، خرید و فروش سهام، صدور ضمانت نامه های بانکی را می توانند در قالب عقد مذکور به کار ببرند.
شرایط اعطاء تسهیلات :
واحدها باید قبل از انعقاد قرارداد موضوع جعاله را بررسی کرده و از اجرای عقد اطمینان پیدا بکنند.
حداکثر تسهیلات و مدت زمان انجام کار و تصفیه مطالبات به واسطه اداره مركزي تعيين می گردد.
جعل باید شامل هزینه ها و سود مشخص برای بانک ها باشد. میزان سود توسط اداره مركزي معین می شود.
مطابق قرارداد، واحد ها می توانند به صورت دفعتاً یا به صورت اقساطی اعم از مساوی یا غیر مساوی در زمان مشخص جعل را دریافت یا پرداخت بکنند.
واحد ها در مواردی که عامل می باشند، موظف هستند برای اطمینان پیدا کردن از انجام دادن کار توسط جاعل تامین مناسب بگیرند.
معمولا واحد ها سعی می کنند اموالی که موضوع ناشی از عقد مورد نظر به نفع بانک بیمه گردد.
واحدها به منظور ایجاد تسهیلات جهت گسترش امور تولید ، بازرگانی و خدماتی میتوانند عقد را منعقد بکنند.
در عقد جعاله بانک عامل می باشد و مطابق قرارداد ملتزم به انجام دادن کار هست. در مقابل جاعل جعل خود را به صورت اقساطی به بانک می پردازد. بانک موظف می باشد جهت حسن اجرا بر این قرارداد نظارت بکند. در سند جعاله وظایف جاعل ذکر می شود که موجب ایجاد اختلاف نظر نشوند.
لازم به ذکر است که بانک مختار می باشد قسمتی از کار را به شخص دیگری یا حتی به طرف قرارداد خود واگذار بکند ولی بانک مجاز نمی باشد که کل کار را به فرد دیگری واگذار کند چون این کار با ماهیت عقد جعاله منافات دارد.
با توجه به ماده ۷۰ قانون عملیات بانکی بدون ربا، بانک ها می توانند قسمتی از مبلغ قرارداد را به عنوان پیش پرداخت دریافت بکنند. بانک ها می توانند اختیار برهم زدن جعاله را از سمت خود سلب بکنند.
ممکن است در ابتدا جعاله را با اجاره شخص اشتباه بگیریم ولی این ۲ عقد تفاوت هایی از جمله موارد ذیل دارند:
در عقد اجاره فرد اجیر باید معین باشد ولی در عقد جعاله فرد می تواند معین یا غیر معین باشد.
در عقد اجاره بعد از قرارداد، اجیر موظف است کار را انجام بدهد ولی در عقد جعاله درصورتی که عامل فرد معینی باشد می تواند کار را آغاز نکند یا در وسط کار رها بکند و تا زمانی که کار را به اتمام نرساند جاعل نسبت به آن بدهکار نخواهد شد.
