نفقه
نفقه حق و حقوقی مادی است که در شرع اسلام به برخی از افراد تعلق می گیرد و پرداخت آن به این افراد ضروری و مهم است. در قوانین ایران نیز پرداخت نفقه یکی از الزاماتی است که عدم پرداخت آن جرم محسوب می شود. پرداخت نفقه به همسر یا فرزندان و پدر و مادر و مادر بزرگ و پدر بزرگ موضوعی است که در مواد قانونی به آن به صراحت پرداخته شده است و در مورد آن سخن گفته شده است. قبل از پرداختن به موضوع پرداخت نفقه لازم است تا به معنی و مفهوم نفقه بپردازیم.
نفقه چیست؟
واژه نفقه ریشه در زبان عربی دارد و به معنی خرج، انفاق و معاش است. پس دادن نفقه به معنی دادن خرجی و تامین معاش اولیه زندگی مانند خوراک و پوشاک و سرپناه برای افراد تحت تکلف است. مرد موظف به پرداخت نفقه به همسر خود است که در زمان عقد نکاح دائم این وظیفه بر عهده وی گذاشته خواهد شد. ناگفته نماند که بیشتر افراد واژه نفقه را در رابطه زوجیت زن و مرد شنیده اند. اما اینگونه نیست و پرداخت نفقه گاهی به پدر و مادر و اجداد نیز تعلق خواهد گرفت. قانون در خصوص پرداخت نفقه به پدر و مادر و پدر بزرگ و مادر بزرگ نیز سخن گفته است و شرایطی را برای پرداخت آن در نظر گرفته است.
نفقه (2)
نفقه همسر
همانطور که در متن فوق عنوان شد پرداخت نفقه به زن بر ذمه مرد است و پس از عقد نکاح دائم در مقابل تمکین زن از مرد، مرد نیز موظف به تامین معاش زندگی زن خواهد بود که به آن نفقه می گویند. نفقه زن تامین احتیاجات مناسب و در شان زن برای گذران زندگی است. هزینه های خوراک و پوشاک و مسکن و درمان تماما جزو نفقه محسوب می شود و نفقه زن بر نفقه اقراب یعنی پدر مادر ارجحیت دارد. تنها شرط پرداخت نفقه به زن تمکین زن از شوهر خود است و در صورت عدم پرداخت نفقه از سوی مرد زن می تواند اقدام به طرح شکایت نماید و نفقه گذشته و آینده خود را از مرد مطالبه نماید. در صورتی که مرد تمکن مالی نداشته باشد زن می تواند اقدام به تنظیم دادخواست طلاق نماید و مرد برای عدم پرداخت نفقه به همسر زندانی نخواهد داشت. اما در صورت داشتن تمکن مالی و عدم پرداخت آن وی از نظر قانون مجرم شناخته می شود و محکوم به حبس تعزیری درجه شش خواهد بود. البته به شرطی که مرد عدم تمکین زن را نتواند اثبات کند و یا مدعی آن نباشد. زیرا در این حالت یعنی عدم تمکین زن از نظر قانون مرد موظف به پرداخت نفقه نخواهد بود. پس شرط پرداخت نفقه به همسر تمکین زوجه از از مرد می باشد. فلذا پرداخت نفقه به همسر واجب است تا زمانی که از شوهر خود تمکین نماید.
نفقه پدر و مادر
مطابق ماده ۱۲۰۰ قانون مدنی؛ نفقه والدین یعنی پدر و مادر بر عهده اولاد و اولاد اولاد است. پس با توجه به این ماده قانونی پرداخت نفقه به پدر و مادر در صورت داشتن شرایطی واجب است و بر عهده فرزندان خواهد بود پس از فرزندان بر عهده نوه ها می باشد. به دین معنی اگر فرزندان در قید حیات نباشند و یا تمکن مالی نداشته باشند دادن نفقه بر عهده فرزند فرزند خواهد بود. منظور از فرزندان، فرزند دختر و پسر است و جنسیت اصلا در موضع قانون مطرح نیست. همچنین در خصوص پرداخت نفقه به اقارب در ماده ۱۱۹۶ قانون مدنی چنین آمده است؛ رابطه میان افراد باید رابطه ای مستقیم باشد تا مستوجب پرداخت نفقه باشد.
دادن نفقه به خواهر و برادر و فرزندان آنها و عمه و عمو و … بر وظیفه فرد نخواهد بود. بدهی است که نسبت در دادن نفقه مهم است و بایستی نسبیت افراد به حالت عمودی باشد. پس شرط اصلی پرداخت نفقه به پدر و مادر ضعیف و ناتوان بودن پدر و مادر از لحاظ مالی و جسمی است که تامین معاش آنان بر عهده تمامی فرزندان، فارغ از جنسیت و یا سن و سال با تاهل و تجرد خواهد بود و قانون همه فرزندان را به یک اندازه در برابر دادن نفقه به پدر و مادر موظف می داند.
نفقه (1)
نفقه پدر بزرگ و مادر بزرگ
طبق ماده قانونی ۱۱۹۷ کسانی که استطاعت مالی ندارند و نتوانند از طریق اشتغال به شغلی تامین معاش کنند، مستحق دریافت نفقه خواهند بود. همچنین مطابق قانون ۱۱۹۸ پرداخت نفقه به افراد دارای شرایطی خواهد بود. مطابق این ماده کسی ملزم به انفاق خواهد بود که تمکن مالی داشته باشد بدون آنکه از بابت پرداخت نفقه به افراد معیشت خود دچار مضیقه شود. تمکن مالی فرد کلیه شرایط اجتماعی او در نظر گرفته می شود.
پس مطابق قانون افراد در صورت داشتن استطاعت مالی و رعایت اولویت پرداخت نفقه بایستی به اقراب خود نیز نفقه پرداخت نماید. همانطور که در متن فوق عنوان شد مطابق ماده ۱۲۰۰ قانون مدنی نفقه اقارب بر عهده فرزند سپس فرزند فرزند خواهد بود. چنانچه پدر بزرگ و مادر بزرگ فردی دچار ضعف جسمانی باشند که نتوانند امرار معاش نمایند و استطاعت مالی نیز نداشته باشند و فرزندانشان در قید حیات نباشند و یا فرزندان آنها نیز استطاعت مالی نداشته باشند نفقه آنان بر عهده اولاد اولاد سا همان نوه خواهد بود.
خلاصه
مرد در هر شرایطی به جز عدم تمکین زن موظف است که نفقه همسر خود را بپردازد و بر او واجب است و نفقه فرزندان نیز بر عهده پدر می باشد. اگر پدر و مادر فردی استطاعت مالی نداشته باشند و یا توان جسمی برای امرار معاش نداشته باشند مستحق دریافت نفقه از سوی فرزندان خواهد بود. فرزندان نیز باید استطاعت مالی داشته باشند و بایستی اولویت را رعایت کنند. منظور؛ چنانچه مردی مغزم به انفاق پدر مادر باشد باید ابتدا احتیاجات زندگی همسر و فرزندان را تامین کند سپس پدر و مادر و یا پدر بزرگ و مادر بزرگ خود را تامین کند. همچنین پرداخت نفقه به اقراب یعنی پدر و مادر و اجداد بر عهده همه فرزندان خواهد بود و در صورت داشتن استطاعت مالی از دادن انفاق به اقارب خود خودداری کنند پدر و مادر و یا اجداد آنها می توانند به دادگاه از بابت عدم پرداخت نفقه از فرزند یا فرزند فرزند شکایت کنند.
