نحوه دفاع در دادگاه کیفری
منظور از حق دفاع متهم چیست؟
مطابق با اصول متعدد قانون اساسی از جمله اصل 3، 36 و 169 هیچ کسی را نمی توان به اتهام ارتکاب جرم به عنوان متهم تحت تعقیب قرار داد، مگر به مجوز قانون. کسی که به اتهام جرم تحت پیگرد قرار می گیرد، حقوق دفاعی متهم از جمله حق سکوت، حق به همراه داشتن وکیل و … می بایست به وی اعلام گردد. همچنین نحوه دفاع در دادگاه کیفری این گونه است که متهم همواره حق دارد در مقابل هر ادعایی از خویش دفاع کند، یا برای این کار وکیل معرفی نماید. علاوه بر این متهم حق دارد، از پاسخگویی به پرسش های بازپرس و مقام قضایی خودداری کرده و سکوت اختیار کند.
یکی از موضوعات حقوقی مهم که قانونگذار، در قانون آیین دادرسی کیفری 1394 بر روی آن تاکید ورزیده است حق آخرین دفاع متهم می باشد. پیش از اعلام ختم دادرسی و پایان جلسه رسیدگی نیز متهم این فرصت را خواهد داشت که به عنوان آخرین دفاع برای رفع اتهام، اظهارات خویش را بیان دارد. همانطور که اشاره شد متهم ممکن است برای دفاع در دادسرا یا دادگاه کیفری یک یا چند نفر وکیل دادگستری انتخاب نماید. در این صورت اغلب لوایح دفاعیه توسط وکیل نگارش می یابد و در صورت حضور وکیل در مراجع قضایی وی می تواند به نمایندگی از متهم، در برابر اتهام وارده دفاع نماید. در این نوشتار ضمن بررسی مهمترین مقررات دادرسی کیفری، نحوه دفاع در دادگاه کیفری توسط متهم یا وکیل دادگستری را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
نحوه دفاع در دادسرا
در حقوق کیفری ایران نخستین مرحله رسیدگی نسبت به ارتکاب جرم در دادسرا انجام می گیرد. تعقیب متهم به دستور دادستان و تحقیقات مقدماتی در خصوص جرم توسط بازپرس یا دادیار صورت می گیرد. با شکایت شاکی یا اعلام مقامات صالح، دادستان مکلف است مطابق با مقررات قانونی تعقیب کیفری متهم را آغاز نماید. اصولاً واحد ابلاغ دادسرا کسی را که متهم به ارتکاب جرم است برای ارائه توضیحات و همکاری در تحقیقات مقدماتی، ضمن ارسال ابلاغیه برای روز و ساعت مشخص به دادسرا دعوت می کند. در صورتی که متهم بدون عذر موجه در زمان مشخص شده حضور پیدا نکند، ممکن است برای بار دیگر احضار شود یا دستور جلب وی صادر گردد. جلب متهم ممکن است در محل سکونت وی یا به صورت سیار انجام شود.
از همان لحظه که متهم تحت نظر ضابطین قضایی یا مقامات دادسرا قرار می گیرد می بایست از حقوق خود به صورت کتبی مطلع شده و از او رسید دریافت گردد. برخی از مهمترین حقوق متهم در تحقیقات مقدماتی دادسرا عبارت از موارد زیر است:
حق اطلاع موضوع به خانواده و بستگان؛ ضابطین قضایی از همان ابتدای تحت نظر قرار گرفتن متهم می بایست شرایط ارتباط متهم با خانواده اش از طریق تلفن یا سایر وسایل ارتباطی در جریان دستگیری و بازداشت خویش قرار دهد.
حق ملاقات با وکیل؛ کسی که به عنوان متهم تحت نظر ضابطین قضایی یا مامورین دادسرا قرار می گیرد، می تواند به مدت حداکثر یک ساعت با یک نفر وکیل دادگستری، ملاقات و مشاوره داشته باشد. مامورین مربوط می بایست متهم را از دارا بودن این حق آگاه نمایند. حضور وکیل و ملاقات متهم تنها از جهت مشاوره و راهنمایی وی می باشد و لزوماً به معنای واگذار کردن وکالت در دفاع نیست.
نحوه دفاع در دادگاه کیفری چگونه است؟
نحوه دفاع در دادگاه کیفری توسط متهم ممکن است به صورت شفاهی یا کتبی باشد. از همین رو در ذیل دو مبحث نحوه دفاع در دادگاه کیفری به صورت شفاهی و کتبی را مورد بررسی قرار خواهیم داد:
نحوه دفاع در دادگاه کیفری به صورت شفاهی؛ متهم می بایست به صورت آراسته در دادگاه حاضر شده و ادب و احترام را در برابر قاضی رعایت نماید. در دفاع به صورت شفاهی متهم می بایست پاسه پرسش های قاضی را به صورت دقیق و بدون پراکنده گویی بیان کند. دفاع از متهم در دادگاه ممکن است توسط وکیل او انجام گیرد. به عنوان یک رسم بهتر است متهم در هنگام پاسخگویی در برابر دادگاه از جای خود برخیزد. متهم در مقام بیان اظهارات خود می بایست لحن صدای مطمئنی داشته باشد. همچنین می بایست از احساساتی شدن و غلبه خشم و … پرهیز نماید.
در صورتی که متهم به همراه وکیل در جلسه دادرسی شرکت کند، می بایست میان او و وکیلش هماهنگی و همراهی کامل وجود داشته باشد. با توجه به دانش و تخصص حقوقی وکیل، متهم باید از گفتن موضوعاتی که وکیل او را از گفتن آنها منع کرده است، خودداری نماید.
نحوه دفاع در دادگاه کیفری به صورت کتبی؛ دفاع در دادگاه کیفری به صورت کتبی اصولاً با نگارش لوایح دفاعی صورت می پذیرد. لایحه دفاعیه نامه ای است که توسط متهم یا وکیل او نگارش می یابد و به دفتر دادگاه کیفری تحویل داده می شود. لایحه دفاعیه از طرف متهم، خطاب به دادگاه کیفری رسیدگی کننده به جرم تحریر می شود. در ضمن لایحه دفاعیه متهم یا وکیل می بایست مستندات و مستدلات خود مبنی بر برائت متهم از ارتکاب جرم را برای مقام قضایی اظهار نمایند. لایحه دفاعیه ممکن است چاپی یا دست نویس باشد.
حق آخرین دفاع متهم
مطابق با مواد قانون آیین دادرسی کیفری خواه در دادسرا و مرحله تحقیقات مقدماتی و خواه در دادگاه و مرحله رسیدگی، مقام قضایی بخواهد تصمیمی مبنی بر مجرمیت متهم اخذ کند، پیش از آن می بایست به آخرین دفاع متهم یا وکیل او گوش فرا دهد. بنابراین هر وقت پیش از صدور حکم شاکی یا دادستان مدرک جدیدی مبنی بر مجرمیت متهم ارائه نمایند یا به دلیل جدیدی مبنی بر گناهکاری او استناد جویند، پیش از تصمیم گیری توسط دادگاه، آخرین دفاعیات متهم در برابر اتهام وارده باید شنیده شود. اگر مقام قضایی متهم را از حق آخرین دفاع یا سایر حقوق دفاعی محروم سازد، به مجازات انتظامی و کیفری محکوم خواهد شد.
ضروری بودن اجرای حق آخرین دفاع متهم به معنای این نیست که لزوماً متهم می بایست در آخرین دفاع اظهاراتی را بیان نماید. متهم می تواند از حق آخرین دفاع خویش با سکوت یا هر اقدام دیگری صرف نظر نماید.
