مقررات وقف
وقف در لغت به معنی منع کردن، حبس کردن، اقامت کردن و ایستادن است اما تعریف کلی آن طبق ماده موجود در قانون اساسی تسبیل منفعت و حبس عین است همچنین بخشیدن مختص به قشر ثروتمند نیست بلکه اموال مادی و قابل لمس نیز جزء بخشش قرار می گیرند. البته فرهنگ بخشش یکی از سنت های اسلامی است که فضیلت و ثواب آن در منابع فقهی مداوم بر آن تاکید شده است. بنابراین این روش یکی از اصلی ترین زیر ساخت های ادامه راه های نیکوکاری، اقتصادی و یاری به همنوعان در جهان اسلام است. در نتیجه شخص بخشنده درآمد املاک و اموال خود را جهت عام المنفعه و امور خیریه به موسسه مورد نظر اختصاص می دهد. ولی بخشش قانون و مقررات شرعی خاص خود را می طلبد.
انواع وقف کدام است؟
وقف عام
گروه یا شخص خاصی از اموال و املاک موقوفه استفاده نمی کنند بلکه بخشش برای مصلحت کل جامعه یا یک شهر مانند ساخت مساجد یا بیمارستان ها به کار می رود.
مقررات وقف (4)
وقف خاص
گروه، اقشار یا اشخاص خاصی از اموال و املاک موقوفه استفاده می کنند. برای نمونه این بخشش مختص به دانش آموزان یک مدرسه، دانشجویان یا استادان دانشگاه مورد نظر است.
قوانین و مقررات وقف
اموال و املاکی که در لیست وقف قرار می گیرند به شرح زیر هستند.
اموال یا املاک قابل دیدن و واقعی باشند.
ملک مورد نظر موقوف شده باشد.
اموال موقوفه باید حلال باشد و در تصرف شخصی یا موسسه ی نباشد. مثلا ملکی که در رهن است نمی توان آن را نذر کرد.
ملک و منافع شخص موقوفه ماندگار باشد و تمام نشود. برای مثال آشامیدنی و خوراکی تمام شدنی هستند یا میوه درخت ولی خود درخت قابل بخشش است.
اموال یا املاک قابلیت تحویل داشته باشند. برای نمونه حیوان فراری قابل بخشش نیست زیرا نمی توان آن را تحویل داد.
نباید ملک موقوفه برای استفاده های حرام به کار برود. مثلا مکان شراب خوری نمی تواند از این بخشش سود ببرد.
مطابق حکم شرع جهت صحت اموال موقوفه تحویل و تسلیم یا قبض و انقباض باید صورت گیرد. یعنی شخص واقف باید عین اموال را تحویل گروه یا موسسه مورد نظر بدهد.
در مورد رجوع شخص واقف از اموال موقوفه زمانی صحت آن اثبات شد دیگر شخص نمی تواند به آن رجوع کند یا تغییری در آن بدهد. همچنین نمی تواند کسی را داخل یا خارج از موقوف علیهم( شخصی که بخشش به آن تعلق گرفته است) قرار دهد. یا کسی به عنوان شریک هم انتخاب کند و یا اگر کسی را متولی قرار نداده بعد از بخشش اموال قرار دهد. همچنین خود توانایی تولیت ندارد.
واقف برای متوالیان یا موقوفه می تواند به صورت جمعی یا انفرادی باشد یعنی متولیان قادر هستند خود هر اقداماتی که لازم می دانند جهت اداره و کنترل موقوفه انجام دهند و مورد تایید دیگر متولیان نیز باشند. طبق ماده قانون اساسی واقف این توانایی را دارد که به صورت مدت دار یا مادام العمر امور موقوفه را اداره کند و یا متولی دیگری را جهت همراهی خود برگزیند.
مقررات وقف (3)
عزل متولی در وقف
عزل متولی در وقف زمانی ممکن می شود که متولی به منفعت شخص موقوفه اقدام نکند، مخالف قوانین اموال بخشش عمل کند، توانایی اداره آن مکان را نداشته باشد یا خیانت در امانت را انجام دهد. در این شرایط دادگاه او را وادار به رعایت قوانین موقوفه می کند حال اگر این شرایط را قبول نکند متولی از سمت عزل می شود. از طرف دیگر اگر واقف شرایط لازم برای عزل متولی در وقف نامه را اخذ کرده باشد. برای مثال اگر اخذ شده باش که شخصی متولی تا زمان بازنشستگی می تواند همچنان بر حرفه ی خود واعظ باشد اما بعد از این دوران باید عزل شود، مسلما عزل وی صد در صد است. همچنین شخصی را ناظر قرار دادن به وسیله واقف بر متولی امری کاملا طبیعی است طوری که اعمال متولی با اطلاع و تصویب واقف صورت می گیرد. البته برای اداره اموال موقوفی باید مطابق ناظر شخص واقف عمل کرد طوری که شخص واقف هر ترتیب خاصی که برای اداره اموال موقوفه وضع کرده باشد متولی باید مطابق آن ترتیب خاص عمل کند و یا اگر ترتیبی مورد نظر نباشد متولی در مورد جمع آوری، اجاره و تعمیر اموال، تقسیم آن ها بر گروه یا اشخاص و محافظت از موقوفه مسئول می باشد.
فواید وقف
در وقف با توجه به اینکه اموال باقی مانده یا درآمد حاصل از آن صرف می شود مزایایی مانند حفظ دارایی و اموال، افزایش رشد تولیدات ملی و درآمد ملی به صورت عادلانه توزیع می شود که نتیجه آن بخشش اموال ثروتمندان توزیع آن میان فقیران است بنابراین تمام اشخاص جامعه از آن بهره می برند. بخشش این اموال از طرفی موجب افزایش درآمد های سرانه و از طرفی دیگر افزایش تولید ناخالصی های داخلی می شود طوری که هر چقدر تولید ناخالصی بیشتر شود درآمد سرانه و در نتیجه قدرت خرید افزایش می یابد. البته ناگفته نماند این بخشش تاثیر زیادی بر سرمایه انسانی (عامل اصلی توسعه اقتصادی) می گذارد.
آثار اجتماعی و اقتصادی وقف
مهم ترین عملکرد و تاثیر وقف در جامعه اسلامی از میان برداشتن فقر است که جایگاه ویژه ای دارد و خواهان حذف آن در اقتصاد جامعه و فراهم نمودن رفاه عمومی تا جایی که معقول و مشروع باشد. همچنین اسلام جهت برقراری عدالت اجتماعی، توزیع و تعدیل ثروت را برای حذف فقر در جامعه از طریق زکات و خمس تعیین کرده است و در کنار آن افراد ثروتمند را به انجام اعمال خیرخواهانه تشویق می کند. ترویج فرهنگ بخشش باعث کاهش محرومیت و فقر در جامعه می شود زیرا یکی از روش های توزیع دوباره درآمد همین بخشش است که سرمایه کلی جامعه مورد نظر همه به آن دسترسی پیدا می کنند و به طوری مساوی همه از امکانات اقتصادی و رفاهی بهره می برند و زمینه رشد را در بعد اجتماعی و فرهنگی فراهم می کنند. همچنین یکی از عملکردهای این بخشش ایجاد اشتغال و کارآفرینی است طوری که در دین اسلام تامین معاش خانواده با جهاد در راه خدا برابر است. از دیگر عملکردها رویکرد اقتصادی است که به صورت بهینه از اموال موقوفی استفاده شود. برای نمونه می توان از کشتزارها هم فرصت شغلی ایجاد کرد و هم به چشم اقتصادی جهت کسب درآمد به آن نگاه کرد.
