عفو خصوصی و عمومی
عفو در اصطلاحات کیفری و حقوقی به معنی توقف کامل تعقیب متهم و بخشودن تمامی مجازات محکوم علیه یا بخشی از مجازات های وی که مربوط به حق الناس مردم نباشد. این اقدام با تصویب نهاد رهبری یا مجلس قانون گذاری قابل انجام است. پس با پیشنهاد قوه قضاییه و با تصمیم نهاد رهبری اتفاق می افتد. همانطور که گفته شد تمامی آثار حکم درباره محکوم علیه را ساقط می کند اما در مورد پرداخت دیه به شاکی یا خسارت دیده چیزی به عنوان عفو وجود ندارد مگر اینکه شاکی از خسارت خود بگذرد. این تعریف، تعریفی عام برای این اصطلاح است که طبق آن می توان نتیجه گرفت که تخفیف مجازات یا عفو محکوم علیه از حقوق عمومی اعمال می شود و بنا بر مصلحت اجتماعی این اقدام انجام خواهد گرفت. اما این مهم به دو نوع عمومی و خصوصی تقسیم می شود که در متن زیر به این موضوع خواهیم پرداخت.
عفو خصوصی و عمومی
عفو خصوصی؛
شاید تعریفی که در خصوص عفو انجام شد کلیتی درباره تعریف این مهم در نوع خصوصی باشد. این اقدام از اختیارات شخص رهبری است که در نهاد مختص به ایشان مورد بررسی قرار خواهد گرفت. این اصطلاح با پیشنهاد قوه قضاییه و قبول از سوی نهاد رهبری انجام می شود.
عفو عمومی؛
منظور از عفو عمومی سیاستی است که قانونگذار یا مجلس برای جلوگیری از زوال محکومیت و اثرات آن در خصوص محکومان و بزهکاران اتخاذ می شود. دامنه نوع عفو عمومی تمامی مجازات های تعزیر است که طبق ماده ۹۶ قانون مجازات اسلامی تخفیف مجازات و یا بخشیده شدن کامل مجازات بایستی موازین اسلامی باشد.
در حقوق اجتماعی مطابق اصل ۱۱۰ قانون و ماده ۹۶ قانون مجازات اسلامی و ماده ۲۵ قانون مجازات های اسلامی در مورد نوع خصوصی تخفیف مجازات و در مواد ۹۷ و ۹۸ همین قانون در مورد عفو عمومی بحث شده است.
اما این سوال شاید پیش بیاید که چه جرایمی شامل عفو عمومی یا خصوصی خواهند شد و چه جرایمی اصلا شامل این مهم قرار نخواهد گرفت؟ در متن زیر به این دو موضوع مهم و اساسی خواهیم پرداخت.
عفو در مجازات حد
عفو در مجازات های جرایم حدود دارای قوانین خاصی است. منظور از حدود تعیین کامل مجازات ها بر اساس شرع اسلام است و دادگاه حق ندارد که نوع و میزان و یا کیفیت مجازات حدود را مورد تغییر قرار بدهد. اما زمانی این عمل شامل مجرمین محکوم به مجازات حدود خواهد شد که قبل از اثبات جرم و یا با اقرار متهم به جرم انجام داده شده توبه کند و خواهان بخشش باشد مجازات شخص تبدیل یا تقلیل خواهد شد. البته مجازات حد به جز قذف و محاربه شامل این موضوع خواهد بود. پس عفو خصوصی در مورد مجازات های دیه و قصاص به شکل دیگه ای خواهد بود. که پیشنهاد می شود برای درک بهتر این موضوع به مقاله توبه مجرم مراجعه شود.
عفو در مجازات های حبس
در مورد مجازات در نظر گرفته شده برای سرقت حدی که حبس ابد و درجه سوم است و همچنین سایر حبس هایی که مشمول مجازات تعزیری نیستند هر زمان که محکوم علیه در حین اجرای محکومیت خود توبه کند و با مصلحت نهاد رهبری با بخشش وی از محکومیت عفو خواهد شد. یا اینکه مجازات وی به مجازات های تعزیری تبدیل شود.
چه جرایم شامل عفو نمی شود؟
همانطور که پیشتر عنوان شد عفو شامل حق الناس نمی باشد. حتی تخفیف و تقلیل در مجازات شامل مجرمانی که شاکی خصوصی دارند نمی باشد. طبق ماده ۲۶ کمیسیون عفو در موارد زیر شامل تخفیف و تقلیل و یا لغو کامل مجازات نخواهد شد؛
زنای به عنف
سرقت مسلحانه
قاچاقچیان حرفه ای؛ حرفه ای بودن قاچاقچیان در مصلحت قوه قضاییه ماده ۲۶ قانون مجازات های اسلامی در بند ۵ مصوب سال ۹۲ می باشد.
مصادیق مهم جرایمی از قبیل محاربه، جاسوسی، قاچاق مهمات و اسلحه، ارتشاء و آدم ربایی، اختلاس، محکومین به جرایم که مستوجب اعدام و حد شرعی و رجم مانند؛ لواط مشروطه و زنای محصنه البته جرم آنان با اثبات شهادت شهود باشد.
گفته شد که محکومین به اعدام و حبس اید برای تخفیف در مجازات و بخشش دارای شرایطی ویژه می باشد که در متن زیر به آن خواهیم پرداخت.
عفو خصوصی و عمومی (1)
عفو محکومین به حبس ابد و اعدام
ماده ۲۵ کمیسیون در مورد عفو مجازات های اسلامی و همچنین تخفیف در مجازات اقرار کرده است؛
محکومین به اعدامی که حداقل ده سال از دوران محکومیتشان از عفو قبلی گذشته باشد.
محکومین به حبس ابد نیز بعد از سوری کردن ده سال از محکومیتش می توان مشمول بخش رهبری قرار بگیرد.
محکومین به حبس ابد که محکومیتشان به پانزده سال کاهش پیدا کرده است و پنج سال از این محکومیت را سپری کرده است.
بدیهی است که با ارائه درخواست عفو به مرجع مربوطه اجرای احکام متوقف خواهد شد. اما چه کسانی صلاحیت درخواست بخشش را در مورد محکوم علیه دارند؟
اشخاص صلاحیت دار برای درخواست عفو
کسانی که طبق قانون حق درخواست عفو را در مورد مجازات محکوم علیه دارند به قرار زیر است؛
رئیس دادگستری مربوط
رئیس زندان مربوط
قاضی ناظر زندان مربوط
دادستان مربوطه
خود محکوم علیه
پدر و مادر فرزندان و همسر محکوم علیه
رد یا قبول درخواست بخشش از سوی کمیسیون بایست مکتوب و مستند باشد و در صورت رد درخواست اشخاص دارای صلاحیت برای درخواست بخشش با رعایت ضوابط می توانند یک بار دیگر درخواست بخشش کنند. اما بخشش محکومین در مناسبت های خاصی صورت می گیرد و درخواست را باید در یکی از این مناسبت ها ارائه داد.
مناسبت های که در آن می توان درخواست عفو کرد؛
ولادت پیامبر اسلام
مبعث پیامبر اسلام
ولادت امیر المؤمنین
ولادت حضرت فاطمه الزهرا
ولادت امام حسین
ولادت امام زمان
عید سعید فطر
عید بزرگ قربان
عید غدیر
۲۲ بهمن سالروز پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی
اول فروردین
۱۲ فروردین روز جمهوری اسلامی
۳ خرداد سالروز فتح خرمشهر
۱۴ مرداد سالروز حقوق بشر و کرامت انسانی اسلامی
در آخر سایر مناسبت هایی که مقام معظم رهبری برای قبول درخواست بخشش موافقت نمایند.
تاریخ ولادت و اعیاد طبق ماه قمری بوده است و هر سال در تقویم شمسی تغییر می کند لذا در هر سال باید به تقویم همان سال رجوع کرد.
