عزل قیم
دادگاه در صورت نبود ولی قهری اقدام به نصب قیم برای افراد محجور صغیر زیر ۱۸ سال و افراد غیر رشید یا مجنون خواهد کرد. در قانون مدنی مواردی برای عزل قیم پیش بینی شده است که نشان از اهمیت موضوع قیومیت و وظایف او در قبال حفاظت و نگهداری از افراد مذکور است. قیم تمامی وظایف نگهداری مالی و غیرمالی افراد محجور را برعهده دارد و اشخاصی به عنوان قیم نصب می شوند که دارای ویژگی های اخلاقی چون امانت داری باشند همچنین باید فاقد برخی از جرایم کیفری باشند که در مقاله نصب قیم به تفصیل به این موضوع پرداخته ایم. پس این وظیفه بر عهده شخصی خواهد بود که دارای صلاحیت باشد. در حالتی که عدم صلاحیت قیم برای دادگاه معلوم شود اقدام به عزل وی خواهد شد پس قانونگذار موارد عزل قیم را در قانون پیش بینی کرده است. قبل از پرداختن به عزل قیم لازم است تا ابتدا درآمدی کوتاه و جامع در مورد نصب قیم داشته باشیم.
نصب قیم چگونه است؟
تمامی افراد محجور صغیر چه دختر و پسر زیر ۱۸ سال و افراد محجور مجنون و سفیه طبق قانون حق تصرف و دخالت در امور مالی خود را نخواهند داشت و این ولایت بر ذمه پدر و جد پدری است. اما شاید پدر و جد پدری هر دو فوت کنند و یا پدر فوت کند و جد پدری به علت کهنسالی و ناتوانی از اداره امور فرزندان محجور بر نیایید و این وضعیت از سوی آنان پیش بینی نشده باشد و برای فرزندان صغیر و غیر رشید خود وصی انتخاب نکرده باشند. در این صورت دادگاه برای افراد محجور اقدام به انتخاب و تعیین قیم خواهد کرد.
این فرد بایستی دارای شرایط اخلاقی و شرایط عمومی ویژه ای باشد تا امور مالی و غیر مالی افراد صغیر و غیر رشید را به وی سپرد. پس اگر در حالتی این فرد وظایف خود را انجام نداده و شرایط ویژه قیومیت را از دست بدهد دادگاه اقدام به عزل قیم خواهد کرد. در متن زیر به این موارد در قانون خواهیم پرداخت.
عزل قیم (2)
موارد پیش بینی شده عزل قیم
موارد عزل قیم در ماده قانونی ۱۲۴۸ بیان شده است و در صورت وجود یکی از این موارد قیم از سمت خود عزل می شود. این موارد به قرار زیر می باشد.
اگر قیم مرتکب هر یک از جرایم زیر شود و یا به حکم قطعی محکوم بشود از قیومیت عزل خواهد شد. این احکام قطعی عبارتند از؛ سرقت، کلاهبرداری، خیانت در امانت، اختلاس، منافیات عفت، هتک ناموس، جنحه نسبت به کودکان و ورشکستگی. چنانچه به یکی از این جرایم مرتکب شود و نتواند به امور مالی مولی علیه ( افراد تحت سرپرستی ) رسیدگی نماید از قیومیت عزل خواهد شد.
در حالتی که معلوم شود قیم فاقد صفت امانتداری در نگهداری اموال افراد تحت قیومیت است.
چنانچه ثابت شود که قیم توانایی و صلاحیت در نگهداری اموال مولی علیه را ندارد.
اگر در لیست ارائه شده به دادسرای سرپرستی به قصد یکی از اموال افراد محجور را ذکر نکرده باشد و در صورت به وجود آمدن خسارت به اموال افراد محجور که ناشی از سهل انگاری و تقصیر قیم باشد.
در صورت لزوم، دادستان سرپرستی برای اداره اموال مولی علیه از قیم تضمین بخواهد و اگر قیم برای دادن تضمین در دادگاه حاضر نشود از قیمی عزل خواهد شد.
شخص قیم بایستی حداقل سالی یک بار گزارش و حساب تصدی خود را به دادسرای سرپرستی ارائه دهد و اگر ظرف یک ماه فرصت داده شده به قیم از رفتن به دادسرا برای ارائه حساب تصدی اقدامی نکرد قیومیت از وی سلب خواهد شد.
در مبحث عزل قیم مبحث انعزال شدن قیم نیز پیش می آید. در هر یک از موارد فوق اگر قیم چنین رفتار یا اعمالی را بعد از نصب وی به قیومیت انجام دهد قانون و دادسرا او را عزل قیومیت خواهند کرد. پس این رفتار و اعمال بعد از عزل قیومیت تاثیری بر مولی علیه ندارد بلکه در زمان قیومیت است که بر شرایط تاثیر خواهد گذاشت. اما شرایطی به وجود خواهد آمد که در دست قیم نیست و در چنین شرایطی نیاز به حکم قانون برای عزل وی از قیومیت نیست زیرا خود به خود شخص از قیم بودن انعزال می یابد. پس تفاوت عزل و انعزال در این است که در عزل شخص قیم به حکم دادگاه است و در انعزال نیازی به حکم قانون نیست و خود به خود عزل قیم اتفاق می افتد. اما در چه شرایطی انعزال قیومیت اتفاق می افتد؟ در ادامه به این موضوع نیز خواهیم پرداخت.
عزل قیم (3)
شرایط انعزال قیم
علاوه بر موارد پیش بینی شده در قانون برای عزل قیم مواردی هم برای انعزال قیم تعریف شده است. همانطور که گفته شد انعزال قیم نیازی به حکم دادگاه ندارد و خود به خود این مهم اتفاق می افتد. ماده قانونی ۱۲۴۹ در این مورد کامل بیان کرده است که اگر شخص قیم خود محجور شود یعنی دیوانه یا مجنون و یا فاقد رشد شود از قیومیت عزل خواهد شد. حکم انعزال قیم نوعی حکم اعلامی می باشد یعنی بدون نیاز به حکم دادگاه عزل می شود و تمامی کار ها و احکامی که در فاصله محجور شدن انجام داده است و تا زمان عزل وی از قیومیت تماما باطل خواهد شد.
نکته مهم در عزل قیم این است که افراد محجور می توانند درخواست عزل قیومیت فرد را داشته باشند و یا افراد نزدیک به اشخاص محجور نیز می توانند با گزارش به دادسرا مربوطه و بیان هر یک از موارد عزل قیم درخواست عزل او را به دادسرا دهند و در این صورت دادگاه نیز با بررسی های انجام شده حکم قطعی خود را صادر کرده و شخص قیم می تواند به حکم دادگاه نسبت به عزل خود اعتراض نماید. و در صورت حکم عزل و یا در صورت مشخص نشدن تکلیف قیومیت افراد محجور، رسیدگی به امور آنها بر عهده قیم موقت یا دادستان خواهد بود. طبق ماده ۵۴ قانون نیز تعیین قیم موقت و یا قیم جدید بر عهده دادگاه بدوی بوده( دادگاهی که قبلا قیم تعیین کرده بود ) و این مرجع بایستی اقدام لازم جهت نصب قیم جدید را انجام دهد.
