ضابطین قضایی چه کسانی هستند
ضابطان دادگستری یا همان ضابطین قضایی چه کسانی هستند؟ ضابطان دادگستری چه وظیفه ای دارند؟ آیا در قانون از این افراد نامی برده شده است؟ شاید برای شما هم پیش آمده باشد که در رسانه های اجتماعی و یا روزنامه ها و جراید، کلمه ضابط را دیده باشید اما به معنا و مفهوم آن پی نبرده باشید. در این مطلب شما را با ضابطان دادگستری و وظایف آنها آشنا می کنیم و در ادامه به بررسی مواد قانونی که در این خصوص وجود دارد می پردازیم. ضابط در لغت به معنای حفظ کننده می باشد. این کلمه از واژه ضبط که به معنای حفظ کردن می باشد گرفته شده است. ضابطان دادگستری که با نام دیگر پلیس قضایی شناخته می شوند، مامورانی می باشند که با نظارت و تعلیمات دادستان در خصوص مسائلی مانند کشف جرم، شناسایی کردن، جلوگیری از مخفی شدن و فرار متهم، ابلاغ و اجرا کردن تصمیمات قضایی، حفظ کردن ادله و آثار جرم اقداماتی را به موجب قانون انجام می دهند. هیچ شخصی نمی تواند ضابط باشد مگر اینکه قانون این سمت را برای وی به رسمیت شناخته و تعیین کرده باشد. ضابطان دادگستری انواعی دارند که در ادامه به آنها اشاره می کنیم.
ضابطین قضایی چه کسانی هستند و چند دسته می باشند؟
ضابطان دادگستری به سه دسته مختلف تقسیم بندی می شوند. دسته اول را ضابطان عام تشکیل می دهند. این دسته از ضابطان کسانی هستند که در خصوص تمام جرایم می توانند وارد عمل شوند به جز جرایمی که قانون آنها را منع کرده است. در مقابل ضابطان عام، دسته ای دیگر از ضابطان نیز وجود دارند که با نام ضابطان خاص شناخته می شوند. این گروه از ضابطان دادگستری افرادی هستند که در هیچ کدام از جرایم نمی توانند وارد عمل شوند به جز آن دسته از جرایمی که قانون معین کرده است. دسته ای دیگر از ضابطان دادگستری نیز وجود دارند که با نام ضابطان دادگستری نظامی شناخته می شوند. این دسته از ضابطان در خصوص جرایمی که در صلاحیت دادگاه نظامی است، می توانند وارد عمل شود. اما به راستی ضابطین قضایی چه کسانی هستند و در کدام جرایم صلاحیت ورود را خواهند داشت؟
ضابطان عام دادگستری
در قانون آیین دادرسی کیفری مصوب سال 92 ضابطان عام را افسران و درجه داران نیروی انتظامی و فرماندهان آموزش دیده تشکیل می دهند. در ماده 4 از قانون نیروی انتظامی سال 64 وظایفی که برای ضابط عام در نظر گرفته شده شامل موارد زیر می باشد. مبارزه کردن با فساد، پیشگیری کردن از وقوع جرم، کشف کردن جرایم، مبارزه با قاچاق و مواد مخدر، تحقیق و بازرسی در خصوص جرایم، حفظ کردن آثار و ادله جرم، دستگیر کردن مجرمین و متهمین و جلوگیری کردن از مخفی شدن و فرار کردن آنها و در نهایت اجرا کردن و ابلاغ احکام قضایی که در این موارد وجود خواهد داشت. این گروه از ضابطان دادگستری فقط در برخی از جرایم خاص قدرت عمل نخواهند داشت.
ضابطان خاص دادگستری
ضابطان خاص دادگستری شامل تمام افرادی خواهند بود که به موجب برخی از قوانین خاص ضابط محسوب می شوند. رئیس و معاونین و ماموران زندان ها نسبت به تمام اموری که مربوط به زندانیان می شود، ماموران سازمان وزارت اطلاعات کشور در خصوص اقدامات مورد نیاز جهت جلوگیری از فساد و اخلال در امنیت، جرایم تروریستی و جرایم مرتبط با این زمینه ها، اطلاعات سپاه و نیروهای بسیج سپاه در حدود صلاحیتی که قانون برای آنها تعیین کرده است ضابط دادگستری محسوب می شوند. به جز مواردی که در فوق به آنها اشاره شد، افراد دیگری نیز وجود دارند که به عنوان ضابطان دادگستری شناخته می شوند. مامورانی که جهت وصول عایدات دولت و کشف قاچاق وجود دارند، پلیس راه آهن، کدخدا، فرمانده کشتی، فرمانده هواپیما، ماموران حفاظت از سازمان گمرک کشور، ماموران شهرداری و گارد حفاظت از بنادر که در تمام موارد مذکور در حدود قانون خاص مربوط به خود، صلاحیت خواهند داشت.
وظیفه ضابطان دادگستری در جرایم مشهود
ضابطان دادگستری در جرایم مشهود و غیر مشهود وظایف متفاوتی دارند که در ادامه آنها را به تفکیک شرح می دهیم. در ماده 45 از قانون آیین دادرسی کیفری به تعریف جرایم مشهود پرداخته شده است. در این ماده اینگونه مقرر شده است که اگر جرمی در منظر ضابطان دادگستری انجام شود و یا اینکه ماموران در محل جرم حضور داشته باشند و یا اینکه آثار جرم را پس از وقوع مشاهده کنند، جرم مذکور در دسته جرایم مشهود قرار خواهد گرفت. در صورتی که شخص بزه دیده و یا دو نفر یا بیش از دو نفر، شخصی را به عنوان مرتکب معرفی نمایند. چنانچه پس از وقوع جرم، ادله و آثار جرم در متهم یافت شود و یا اینکه پس از وقوع جرم متهم قصد فرار داشته و یا در حال فرار باشد، جرم مشهود خواهد بود. اگر متهم خودش را به ماموران معرفی نماید و یا ولگرد باشد و یا اینکه شخصی که جرم در منزل او اتفاق افتاده است ورود ماموران را درخواست کند نیز جرم مشهود خواهد بود.
وظیفه ضابطان دادگستری در جرایم مشهود
جرایم غیر مشهود به تمام جرایمی اطلاق می شود که در دسته جرایم مشهود قرار نمی گیرند. مطابق ماده 44 قانون آیین دادرسی کیفری در این جرایم ضابطان دادگستری باید به محض اطلاع یافتن از وقوع جرم، مراتب را به دادستان اعلام کنند. این دسته از ضابطان وظیفه دارند که در اسرع وقت و مدتی که توسط مقام قضایی و یا دادستان برای آنها تعیین شده است، پرونده را تکمیل نمایند و اگر این موضوع برای آنها مقدور نباشد باید گزارش مربوطه را با نوشتن دلایل موجود ارسال کنند.
محدودیت های ضابطان
همانطور که مشاهده کردید به پرسش ضابطین قضایی چه کسانی هستند، پاسخ دادیم و تنها سوالی که در این خصوص باقی می ماند این است که این دسته از افراد چه محدودیت هایی دارند. ضابطان دادگستری در خصوص جرایم غیر مشهود نمی توانند بدون اجازه مقامات صالح وارد منزل افراد شوند. حق نگهداری متهم را برای بیش از 24 ساعت ندارند مگر اینکه با اطلاع دادستان دست به این کار بزنند. اختیار اخذ تامین نیز برای ضابطان وجود نخواهد داشت. در حضور دادستان و یا بازپرس باید تحقیقات به آنها تحویل داده شود. علاوه بر موارد مذکور حق دخالت در جرایم اطفال و منافی عفت نیز برای ضابطان وجود نخواهد داشت.
