خیار تبعض صفقه و کارکرد آن در قانون
خیار تبعض صفقه و کارکرد آن در قانون
خیار تبعض صفقه چیست؟ خیار تبعض صفقه چه کارکردی دارد؟ مهمترین شرایط خیار تبعض صفقه چیست؟ در چه حالت هایی امکان استفاده از خیار تبعض صفقه وجود دارد؟ قانون چه نظری در خصوص خیار تبعض صفقه دارد؟ یک وکیل پایه یک دادگستری چه زمانی می تواند از خیار تبعض صفقه استفاده کند؟ خیار تبعض صفقه چه اختیاراتی به فرد می دهد؟ آیا برای استفاده از خیار تبعض صفقه باید از دادگاه اجازه گرفت؟ مرجع تصمیم گیری کننده در خصوص خیار تبعض صفقه کدام است؟
خیار تبعض صفقه از انواع خیارات تعریف شده در قانون محسوب می شود. این خیار از جمله اختیاراتی است که در خصوص انواع معامله ( بیع و معاوضه ) مورد استفاده قرار می گیرد. اگر بخواهیم بسیار ساده و سریع این ابزار را توضیح دهیم می توانیم اینگونه بیان کنیم که خیار تبعض صفقه در حالتی کارایی دارد که معامله یا عقد مذکور قابل تقسیم شدن به دو بخش صحیح و باطل باشد. در این صورت طرف متضرر ( فروشنده یا خریدار ) می تواند بر اساس این خیار علاوه بر بازپس گیری حقوق خود در بخش باطل شده معامله، قرارداد را فسخ کند. در ادامه بیشتر از این خیار و شرایط مختلف آن صحبت خواهیم کرد. اما پیش از آن باید بدانیم که اساسا خیارات در کجای یک معامله یا عقد قرار می گیرند و چه کارکردی می توانند برای ما داشته باشند. بدین ترتیب امکان فهم خیار تبعض صفقه ساده تر خواهد شد.
خیار تبعض صفقه و چند مفهوم ابتدایی
خیار تبعض صفقه بر اساس مفهوم خیارات تعریف می شود. مفهوم خیارات نیز تحت قالب و چارچوب قانونی قراردادها مورد استفاده قرار می گیرد. از این رو اگر بخواهیم خیار تبعض صفقه را به خوبی متوجه شویم باید از عنوان قراردادها شروع کنیم. به طور کلی قراردادها در قانون ایران به دو دسته مهم لازم و جایز تقسیم می شود. قرارداد جایز به انواعی از قراردادها گفته می شود که طرفین بدون هیچ پیشنیاز قانونی و یا پیگرد قضایی امکان انحلال آن را دارند. به طور مثال قرارداد وکالت عادی از نوع قرارداد جایز است. بنابراین موکل می تواند در هر زمان که بخواهد بدون هیچ مشکلی وکیل خود را عزل کند. اما همانطور که مشخص است جامعه نمی تواند بر اساس این نوع قراردادها روابط لازم را ایجاد کند. به طور مثال فرض کنید در خرید و فروش یک ملک یکی از طرفین در هر موقعیتی که بخواهد بدون در نظر گرفتن هیچ شرایط خاصی از معامله خارج شود. بدین ترتیب این طرف مقابل است که ضرر خواهد کرد.
از این رو در قانون نوع دیگری از قراردادها تحت عنوان قرارداد لازم تعریف شده است. طرفین امکان انحلال این قرارداد را ندارند مگر یکی از حالت های ابطال قرارداد، انفساخ قرارداد، فسخ قرارداد و یا اقاله ایجاد شود. شما از وکیل حقوقی خودتان می توانید در خصوص این حالت ها توضیحات بیشتری را بخواهید. آن چیزی که در این جا برای ما مهم است این موضوع است که طرفین بر اساس خیارات ( اختیاراتی ) که دارند می توانند نسبت به فسخ قرارداد اقدام کنند. بنابراین فسخ به معنی داشتن امتیاز یا اختیاری است که یکی از طرفین بر اساس آن می تواند نسبت به انحلال قرارداد اقدام کند. برخی از این خیارات عمومی ( مشمول تمامی قرارداد ها می شود ) و برخی دیگر اختصاصی است. بنابراین تا به اینجا دانستیم که خیار تبعض صفقه می تواند باعث انحلال قرارداد لازم بر اساس حالت فسخ شود.
تعریف خیار تبعض صفقه
خیار تبعض صفقه همانطور که گفته شد اختیاری است که به یکی از طرفین معامله داده می شود. این اختیار بر اساس سه شرط اساسی به یکی از طرفین معامله داده می شود. شرط اول این است که معامله قابل تجزیه باشد و بخشی از این معامله باطل شود. به طور مثال فرض کنید فردی زمینی را به صورت شش دانگ به فردی دیگر منتقل کرده است. این موضوع در حالی است که نیمی از زمین وقفی است و نمی توان آن را منتقل کرد. بنابراین خریدار می تواند به واسطه خیار تبعض صفقه هزینه سه دنگ باطل شده را بازپس بگیرد. همچنین بر اساس این اختیار این قدرت را دارد که دیگر بخش معامله را نیز فسخ کند و عملا از این قرارداد خارج شود.
شرط دوم استفاده از خیار تبعض صفقه این است که اساسا طرف متضرر نباید در حین عقد قرارداد نسبت به ابطال بخشی از آن آگاهی داشته باشد. اثبات هر نوع آگاهی در این خصوص مانع از کارکرد خیار تبعض صفقه خواهد شد. شرط سوم که از جمله مهمترین شرط ها در حوزه قراردادها محسوب می شود این است که شما زمانی می توانید از خیار تبعض صفقه استفاده کنید که در قرارداد این قدرت را از خودتان نگرفته باشید.
در واقع ممکن است بندی در قرارداد استفاده شده باشد که باعث شود یکی از طرفین یا هر دو آن ها امکان استفاده از ابزارهای مختلف قانونی مانند خیار تبعض صفقه را نداشته باشند. بنابراین اگر چنین بندی در قرارداد وجود داشته باشد عملا خیار تبعض صفقه کارکردی نخواهد داشت. از این روست که گفته می شود بهتر است طی انعقاد قرارداد از یک وکیل حقوقی تهران یا شهرستان استفاده شود.
خیار تبعض صفقه در قانون
با وجود این که در قانون خیار تبعض صفقه به صورت مستقیم برای قرارداد بیع به کار رفته است اما عملا این اختیار در خصوص قرارداد معاوضه نیز مورد استفاده قرار می گیرد. نکته مهم دیگر این است که با وجود این که خیار تبعض صفقه در دسته خیارات فوری محسوب نمی شود. ( یعنی برای اجرایی شدن آن محدوده زمانی در نظر گرفته نشده و شما در هر موقعیتی می توانید از این اختیار استفاده کنید. ) اما بهتر است است که به محض متوجه شدن ابطال بخشی از قرارداد نسبت به استفاده از خیار اقدام کرد. چرا که طولانی شدن مدت زمان درخواست خیار تبعض صفقه و مطلع شدن از ابطال بخشی از قرارداد این ابهام را ایجاد می کند که ممکن است خواهان بنا بر دلایلی نسبت به این موضوع رضایت داشته است. این مسئله می تواند دعوی را پیچیده تر کند و عملا صدور رای را به تعویق بیاندازد.
