تفاوت قصاص و اعدام
تفاوت قصاص و اعدام چیست؟
برای یافتن تفاوت قصاص و اعدام ابتدا ضروری است با معنای حقوقی هر یک آشنا شویم. دو مجازات قصاص و اعدام در عرف محاوراتی گاهاً به یک معنا به کار می رود، البته ممکن است اشتباهی هم نباشد. لیکن از نظر حقوقی، تفاوت های دقیقی میان مجازات قانونی قصاص و مجازات اعدام وجود دارد. به طور کلی در نظام حقوقی ایران واژه اعدام یا دار زدن در خصوص همه انواع مجازات های سالب نفس به کار می رود. مجازات قصاص حق شخصی مجنی علیه یا اولیای دم او می باشد، مبنی بر این که عین جنایت ارتکاب یافته را به دستور دادگاه بر جانی اجراء کنند. قصاص مجازاتی است که ریشه دینی دارد و تنها در موارد ارتکاب جنایت بر نفس، عضو یا منافع اشخاص اجراء می شود.
در عین حال غیر از قصاص، مجازات های سالب نفس دیگری نیز وجود دارد که تحت عنوان کلی اعدام در قانون مجازات اسلامی از آن بحث می شود. از جمله جرایمی که مجازات اعدام را برای مرتکب در پی دارد می توان به جرم افساد فی الارض موضوع ماده 286 قانون مجازات اسلامی اشاره کرد.
از نظر حقوقی مجازات اعدام به هرگونه مجازاتی که در نتیجه آن مجرم جان می سپارد اطلاق می شود. بنابراین فرقی نمی کند مجازات اعدام به موجب قصاص جانی باشد، یا ارتکاب یکی از جرایم حدی که مجازات اعدام دارد. از سوی دیگر قصاص نیز تنها به جان سپردن مجرم منتهی نمی شود، چرا که در مورد قصاص عضو و منافع محکوم علیه پس از زائل شدن منافع یا قطع عضو همچنان زنده می ماند. در ادامه نوشتار پیش رو برخی از مهمترین تفاوت های قصاص و اعدام را از نظر قانون مجازات اسلامی مورد بررسی قرار می دهیم.
از نظر قانونی تفاوت قصاص و اعدام چیست؟
اصلی ترین تفاوت قصاص و اعدام این است که قصاص حق شخصی بزه دیده یا اولیای دم می باشد، در حالی که مجازات اعدام از باب برپایی حدود شرعی اجراء می شود. مهمترین تفاوت قصاص و اعدام از منظر قانون مجازات اسلامی به ترتیب زیر است:
اجرای مجازات قصاص ممکن است به فوت محکوم علیه منتهی شود که اصطلاحاً به آن قصاص نفس می گویند و در موارد ارتکاب قتل عمدی و به خواست اولیای دم اجراء می شود. در عرف گاهی به جای استفاده از عبارت قصاص نفس از واژه اعدام استفاده می شود. همانطور که اشاره شد تنها مورد اجرای مجازات قصاص نفس ارتکاب عمدی جرم قتل است.
اجرای مجازات قصاص، گاه ممکن است تنها به وقوع آسیب بدنی در مجرم مثل قطع عضو یا زایل کردن منافع منتهی گردد. قصاص عضو باید دارای شرایط زیادی باشد، به عنوان مثال اجرای قصاص عضو نباید از اندازه جنایت وارد شده به مجنی علیه بیشتر باشد. همچنین قصاص عضو نباید به سرایت جنایت به دیگر اعضای بدن محکوم علیه منتهی شود. قصاص عضو حق شخصی بزه دیده یا اولیای دم وی است.
تفاوت قصاص و اعدام را از منظر سقوط مجازات ها نیز، می توان مورد بررسی قرار داد. چنانچه مجازات قصاص در دادگاه کیفری ثابت شود، به جز رضایت اولیای دم هیچ راهکار قانونی دیگری برای نجات جان محکوم علیه و سقوط مجازات وجود ندارد. این در حالی است که در مورد مجازات اعدام، ممکن است در صورت وجود شرایط قانونی خاصی مثل توبه یا عفو رهبری مجازات اعدام ساقط شود یا به مجازات دیگری تبدیل گردد.
در مورد شیوه اجرا نیز تفاوت قصاص و اعدام این است که قصاص لزوماً می بایست به صورت غیر علنی اجراء شود، در حالی که اجرای مجازات اعدام ممکن است به صورت علنی انجام پذیرد.
تفاوت قصاص و اعدام از نظر اجرایی
قصاص نفس می بایست در حضور اولیای دم مقتول یا نماینده قانونی آنها اجراء شود. تفاوت قصاص و اعدام از نظر اجرایی این است که آخرین عمل اجرای مجازات قصاص نفس (کشیدن صندلی) ممکن است توسط ولی دم یا وکیل او انجام گیرد. با توجه به قابل گذشت بودن مجازات قصاص حتی تا آخرین لحظه های حیات محکوم علیه حتی بر بالای دار نیز اولیای دم می تواند گذشت کند. این در حالی است که اجرای مجازات اعدام با واحد اجرای احکام کیفری قوه قضاییه می باشد. عملیات اجرایی اعدام توسط نماینده دادستان انجام می گیرد.
مجازات اعدام در چه مواردی اجرا می شود؟
علاوه بر مجازات قصاص نفس که به اعدام محکوم علیه می انجامد، سایر مجازات های اعدام در زمره مجازات های حدی قرار دارند. در ادامه این نوشتار برخی از مهمترین موارد قانونی که مجازات اعدام اجراء می شود را مورد بررسی قرار می دهیم:
اعدام مفسد فی الارض: طبق ماده 289 قانون مجازات اسلامی هر کس به طور گسترده مرتکب جرایم علیه تمامیت جسمانی افراد، امنیت عمومی، اقتصاد، محیط زیست و … گردد، در صورت وجود قصد مجرمانه به عنوان مفسد فی الارض شناخته شده و به مجازات اعدام محکوم می شود.
اعدام محارب؛ در قانون مجازات اسلامی برای محاربه چهار مجازات(اعدام، صلب، تبعید و بریدن دست راست و پای چپ) تعیین گردیده است. قاضی دادگاه کیفری با توجه به شیوه ارتکاب جرم و شرایط پرونده در انتخاب هر کدام از چهار مورد فوق مختار است و تنها می تواند یکی را مورد حکم قرار دهد.
اعدام زانی و زانیه؛ در صورتی که یک شخص با محارم نسبی خود مرتکب زنا شود، مجازات زانی و زانیه اعدام است. همچنین در صورتی که یک مرد با زوجه پدر خود زنا کند، به اعدام محکوم می گردد.
مجازات زانی به عنف و اکراه؛ بر اساس قانون مجازات اسلامی اگر مردی با توسل به زور و عنف با زن یا مرد دیگر نزدیکی کند، به مجازات اعدام محکوم می گردد.
راهزنان، قاچاقچیان و کسانی که دست به سلاح برده و موجب سلب امنیت شهر ها و خیابان ها می شوند نیز به مجازات اعدام محکوم می شوند.
اعدام کسی که برای چهارمین بار مرتکب جرم حدی شود؛ در صورتی که یک نفر مرتکب جرم حدی مثل سرقت حدی، قذف یا زنا شود و هر سه بار مجازات حدی بر او اجراء گردد، در صورت ارتکاب چهارمین جرم حدی و اثبات آن، به مجازات اعدام محکوم می گردد.
