ابطال معامله به دلیل حجر
منظور از ابطال معامله به دلیل حجر چیست؟
موضوع حقوقی ابطال معامله به دلیل حجر هنگامی مطرح می شود که معلوم گردد یکی از طرفین قرارداد، در زمان انعقاد قرارداد محجور بوده است. به طور کلی منظور از حجر، عدم اهلیت طرف معامله می باشد. بنابراین چنانچه ثابت شود یکی از طرفین معامله در زمان امضای قرارداد صغیر، دیوانه، سفیه و … می باشد، قرارداد باطل است. در واقع به دلیل این که محجور قصد و اراده ندارد، قانون گذار انعقاد معامله توسط او را باطل اعلام کرده است. بنابراین اگر شخصی مثل مجنون یا صغیر مبادرت به انعقاد معامله کند، مطابق با قانون مدنی قرارداد مزبور باطل می باشد. چنانچه قراردادی میان طرفین تنظیم شود و بعداً معلوم گردد یکی از طرفین قرارداد به حجر مبتلا بوده، می توان با طرح دعوای ابطال معامله به دلیل حجر در دادگاه عمومی و حقوقی، موضوع را پیگیری کرد.
در ادامه این نوشتار ضمن بررسی مهمترین موارد حجر طرفین معامله، شیوه طرح دعوای ابطال معامله به دلیل حجر در محاکم دادگستری را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
حجر چیست و به چه کسی محجور گفته می شود؟
در لغت، حجر به معنای منع و بازداشتن است. در اصطلاح حقوقی نیز حجر به معنای عدم توانایی و اهلیت لازم برای انجام اعمال حقوقی مثل انعقاد قرارداد است. مطابق با ماده 1211 قانون مدنی یکی از موجبات حجر، جنون است. بنابر ماده مذکور: «جنون به هر درجه که باشد، موجب حجر است.» از آنجا که شخص دیوانه فاقد قدرت تصمیم گیری عاقلانه است، از نظر قانون گذار معاملات او باطل خواهد بود. در واقع از نظر حقوقی، مجنون اهلیت تمتع دارد و می تواند صاحب اموال و دارایی ها گردد، اما اهلیت استیفاء ندارد. منظور از اهلیت استیفا توانایی انجام اقدامات حقوقی مثل امضای قرارداد، پرداخت دیون، وصول مطالبات و … است.
کودکان نیز به عنوان گروهی دیگر از اشخاص محجور شناخته می شوند. بر اساس قانون مدنی، کودکان تا هنگام رسیدن به سن رشد، اهلیت استیفا ندارند. یعنی نمی توانند طرف قرارداد واقع شوند یا سایر اقدامات حقوقی را انجام دهند.
سفیه و ورشکسته نیز گروه دیگر اشخاص محجور را تشکیل می دهند. سفیه شخصی است که عقل معاش ندارد. یعنی توانایی انجام حساب و کتاب و انجام تعهدات مالی را ندارد. ورشکسته نیز تاجری است که متوقف شده، یعنی توانایی مالی لازم برای پرداخت دیون خود را از داده است. سفیه و ورشکسته نیز برای انجام اقدامات حقوقی مالی، محجور هستند. اما ایشان می توانند اقدامات حقوقی غیر مالی انجام دهند، مثلاً می توانند عقد نکاح را جاری ساخته و ازدواج کنند. همانطور که اشاره شد اشخاص محجور اصولاً نمی توانند در اقدامات حقوقی و معاملات مشارکت کنند. حال چنانچه مدتی پس از امضای قرارداد، معلوم شود که یکی از طرفین معامله هنگام انعقاد معامله محجور بوده است، معامله باطل خواهد بود. یعنی هیچ اثر حقوقی بر آن مترتب نیست.
آثار ابطال معامله به دلیل حجر
در صورت ابطال معامله به دلیل حجر طرف معامله، آثار حقوقی زیر مترتب می شود:
مورد معامله باید به فروشنده بازگردانده شود. همچنین اگر فروشنده ثمن معامله را دریافت کرده است، باید آن را به خریدار بازگرداند.
اگر مورد معامله دوباره مورد خرید و فروش قرار گیرد. معاملات بعدی نسبت به مورد معامله نیز باطل خواهند بود.
برای اعلام ابطال معامله به دلیل حجر باید در دادگاه عمومی و حقوقی اقامه دعوی نمود.
توصیه می شود پیش از انجام هرگونه اقدام حقوقی در رابطه با ابطال معامله به دلیل حجر، با یک نفر وکیل دادگستری مشاوره حقوقی داشته باشید.
اقدامات لازم برای طرح دعوای ابطال معامله به دلیل حجر
همانطور که اشاره شد اعلام ابطال معامله به دلیل حجر، در صلاحیت دادگاه عمومی و حقوقی قرار دارد. چنانچه مدتی پس از تنظیم و امضای قرارداد معلوم شود که یکی از طرفین محجور است، طرف مقابل می تواند دعوای ابطال معامله را بر علیه طرف مقابل در دادگاه عمومی و حقوقی اقامه نماید. انجام این کار مستلزم تنظیم دادخواست و ارسال آن به دادگاه است. دادخواست برگه چاپی خاصی می باشد که مشخصات دعوی از قبیل نام و نشانی طرفین دعوی، موضوع خواسته و … بر روی آن درج می شود. دادخواست ابطال معامله به دلیل حجر باید دربردارنده اطلاعات زیر باشد:
نام، نشانی محل اقامت و سایر مشخصات شناسایی خواهان؛ منظور از خواهان کسی است که مدعی است طرف مقابل هنگام انعقاد معامله محجور بوده است.
مشخصات وکیل؛ ممکن است دادخواست توسط وکیل خواهان تنظیم شده و به دادگاه ارائه شود. در این صورت نام و مشخصات مربوط به پروانه وکالت وکیل نیز می بایست در دادخواست ذکر شود.
مشخصات خوانده یا خواندگان؛ به طور کلی منظور از خوانده شخصی است که دعوای حقوقی بر علیه وی اقامه می شود. در موضوع مورد بحث ما خوانده طرف معامله می باشد.
موضوع دعوی و بهای خواسته: یکی دیگر از بخش های دادخواست مربوط به موضوع دعوی و بهای خواسته می باشد. موضوع دعوای مورد بحث عبارت است از: «اعلام ابطال معامله …. مورخ ….»
دلایل و منضمات؛ خواهان می بایست کلیه مدارک و دلایلی که به آنها استناد می کند را در این بخش از دادخواست بیان کند. همچنین اگر خواهان برای اثبات ادعای خود از شهادت شهود استفاده می کند، نام و نشانی شهود نیز باید در این بخش از دادخواست ذکر شود.
شرح دادخواست: خواهان باید در این بخش، سیر ترتیبی رخدادهایی که موجب امضای معامله و اعلام بطلان آن می شود را بیان کند.
رسیدگی و صدور حکم
پس از وصول دادخواست ابطال معامله به دلیل حجر، مدیر دفتر پرونده را از حیث تکمیل بودن دادخواست و پیوست های آن بررسی می کند. اگر دادخواست کامل نباشد، مدیر دفتر دستور رفع نقص را صادر می کند. در این صورت خواهان ظرف مهلت ده روز فرصت دارد تا نسبت به رفع نقص از دادخواست اقدام کند. پس از احراز تکمیل بودن دادخواست و پیوست های آن، دادگاه وقت رسیدگی را تعیین کرده و آن را به طرفین دعوا و وکلای آنان اعلام می کند. پس از تشکیل جلسه دادرسی، دادگاه به بررسی محتویات پرونده و استماع اظهارات طرفین می پردازد. در صورتی که صاحب حق بودن خواهان برای دادگاه احراز شود، حکم اعلامی مبنی بر ابطال معامله به دلیل حجر صادر می شود.
