نشر اکاذیب چیست؟
نشر اکاذیب چیست؟
نشر اکاذیب ممکن است در بسیاری از امور قضایی، سیاسی یا اجتماعی ما رخ دهد. نشر اکاذیب یعنی خبرهای خلاف شرح واقعه انتشار یابد. این عمل در اصطلاح عامیانه به معنای دروغ پراکنی می باشد که هدف از آن، تشویش اذهان مردم (یا تشویش اذهان عمومی که به عمل ناراحت نمودن افکار عموم مردم گفته می شود)، با تخریب فرد و افرادی که در جامعه دارای مسئولیت هستند، گفته می شود. انتشار تمامی اخبار خلاف واقع، که باعث افترا، تهمت، ناسزا و توهین به شخص یا اشخاصی می شود، از مصادیق نشر اکاذیب است، که در ادامه به جنبه های قضایی آن نیز اشاره خواهیم نمود.
در این اتفاق، فقط مطالب بی پایه و اساس منتشر می شود، که دارای جرائم مطلق می باشد. نشر اکاذیب به طور خلاصه به معنای اظهارات بی پایه و اساس است. در ماده 698 قانون مجازات اسلامی ایران، اعمال مجرمانه نشر اکاذیب عنوان شده است. در این ماده به جرم مطلق انتساب خلاف واقع به دیگران، اشاره شده است. تحقق این جرم با نتیجه ی ضرر و یا تشویش حاصل نمی شود که در متن ماده ی 698 آمده است «… اعم از اینکه از طریق مزبور به نحوی از انحا ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد شود یا نه …»، به آن اشاره می شود. در این ماده عنوان می شود که جرم نشر اکاذیب حتی بدون اثرات سوء نیز مطلق است.
نشر اکاذیب (2)
قوانین نشر اکاذیب
اگر ناشر اکاذیب بتواند صحت اظهارات خود را که سبب تشویش اذهان عمومی شده است را، اثبات نماید، در دادگاه قضایی تبرئه خواهد شد. جرم این نوع اظهار، فقط با شکایت شاکی خصوصی قابل تعقیب قضایی است. متن کامل ماده ی 698 قانون مجازات اسلامی ایران به این شرح می باشد:
«هر کس به قصد اضرار به غیر، یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی، به وسیله نامه، یا شکوائیه، یا مراسلات، یا عرایض، یا گزارش، یا توزیع هر گونه اوراق چاپی یا خطی با امضاء یا بدون امضاء، اکاذیبی را اظهار نماید، یا با همان مقاصد، اعمالی را برخلاف حقیقت رأساً یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی، تصریحاً یا تلویحاً نسبت دهد، اعم از اینکه از طریق مزبور به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد می‌شود، یا نه، علاوه بر اعاده حیثیت در صورت امکان، باید به حبس از دو ماه تا دو سال یا شلاق تا ۷۴ ضربه محکوم شود.»
متن قانون در خصوص تشویش اذهان عمومی از طریق نشر اکاذیب می باشد، و اشاره دارد اگر اینکار سبب ضرر برای دیگری یا عموم شود جرم محسوب می شود و دارای مجازات است. این نوع جرم باید در واقع خلاف واقعیت باشد و با نقد بر کار مسئولین متفاوت است. ممکن است اظهاری مخالف سلیقه و نقدی بر امورات مسئولین باشد، که جزء نشر اکاذیب محسوب نمی شود.
وقتی به لایحه قانون مجازات اسلامی ایران رجوع کنیم، بند سوم از ماده ی 4 آن نیز به موضوع انتشار اکاذیب اشاره دارد. تشویش اذهان عمومی از طریق انتشار اکاذیب می تواند، در مجامع عمومی و گردهمایی ها با سخنرانی ها و یا اظهارات چاپی یا رسانه ای رخ دهد. مجازات این کار تا دو سال حبس، یا اقامت در محلی تعیین شده یا منع اقامت در محل تعیین شده تا سه سال و یا حتی می تواند پنج سال محرومیت از حقوق اجتماعی را به همراه خود داشته باشد. در تبصره ی دوم از ماده ی 4 نیز به این موضوع می پردازد که، تمامی اظهارات انتقادی از سیاست، قوانین اساسی کشور، مسئولین یا کلیه امور اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و… جرم مطلق نمی باشد. پرداختن به موضوع نشر اکاذیب و مجرم نمودن اظهار کننده، یا تشخیص انتقاد بر عهده ی قوه ی قضاییه است.
در بند 8 ماده ی 6 قانون مطبوعات نیز عنوان شده، هرگونه توهین و افترا به فردی از طریق انتشار کاریکاتور یا عکس منع می باشد. در ماده ی 30 قانون مطبوعات هم آمده است که، انتشار هرگونه اظهاراتی که باعث تهمت، افترا، الفاظ رکیک، توهین یا نسبت های آن به اشخاص می شود ممنوع است. اگر این اظهارات رخ دهد، مدیر مسئول آن مطبوعات نیز مجرم شناخته می شود. تعقیب در این جرایم باید با شکایت شاکی خصوصی باشد.
نشر اکاذیب (3)
مجازات نشر اکاذیب
کسی که اظهارات خلاف واقع را با قصد ضرر رساندن به دیگری عنوان کند، و سبب ایجاد تشویش اذهان عمومی شود، مجرم محسوب می شود، و باید مجازات شود. در ماده ی 698 قانون مجازات اسلامی که به آن اشاره شد، قانونگذار، این عمل را یک رفتار مجرمانه می داند. برای نشر اکاذیب واژه ی “اظهار کردن” را به کار می بریم، که ممکن است در اصطلاح عامه به معنای “گفتن” باشد، اما اگر به ریشه ی آن توجه کنیم، در می یابیم، هدف استفاده از واژه ی “اظهار کردن” از نظر قوه ی قضایی به عنوان مرجع رسیدگی به مجرمین خلاف قانون اساسی کشور، آشکار ساختن یا ظاهر کردن می باشد؛ و نشر اکاذیب به معنای علنی نمودن کذب و یا فاش کردن امورات خلاف واقعیت می باشد.
اگر فردی اظهارات خلاف واقع خود را به چاپ برساند، و هیچ کسی غیر از خودش از آن خبردار نشود، مجرم محسوب نمی شود. حتی اگر این اظهارات در نامه ای به مسئولین نگارش شود، و به مراجع تحویل داده نشود، فرد به عنوان تشویش کننده ی اذهان عمومی شناخته نمی شود و از جرم نشر اکاذیب مبراء است.
قانونگذار از واژه ی جمع در نشر اکاذیب به جای نشر کذب، استفاده نموده است، اما نشر یک کذب نیز برای مجرم محسوب نمودن اظهار کننده کافی می باشد. مجازات نشر اکاذیب طبق ماده 698 به این شرح است: «… علاوه بر اعاده حیثیت در صورت امکان، باید به حبس از دو ماه تا دو سال یا شلاق تا ۷۴ ضربه محکوم شود.» اثبات کذب بودن اظهارات بر عهده ی شاکی است، و اگر اظهار کننده بتواند صحت اظهارات خود را اثبات نماید، تبرئه می شود.
اگر در دادگاه شاکی خصوصی گذشت نماید، قاضی می تواند در مجازات تخفیف دهد و یا قرار منع تعقیب برای مجرم صادر نماید. اگر نشر کذب سبب از بین رفتن حیثیت شاکی شده باشد، دادگاه می تواند با انجام اقداماتی مانند درج حکم در روزنامه، حیثیت از بین رفته ی شاکی را باز گرداند. برای این منظور، شاکی باید از دادگاه اعاده حیثیت کند.
