مالکیت ادبی هنری چیست و چه مصادیق و شرایطی دارد؟
مالکیت ادبی هنری چیست؟
به طور کلی و براساس قوانین و کنوانسیون های بین المللی، مالکیت فکری به دو قسمت مالکیت صنعتی و مالکیت ادبی هنری تقسیم می شود و بر همین مبنا مصادیق هر قسمت شناسایی شده و مورد حمایت قرار می گیرد. این دو بخش دارای دو تفاوت بسیار مهم هستند. در حالت صنعتی فرد قطعا باید تشریفات و مراحل قانونی آن را طی کند اما بخش ادبی –هنری نیازی به ثبت ندارد و به محض خلق شدن، قانون از آن ها حمایت می کند.
در ایران قانون حمایت از مصنفان، هنرمندان و مولفان مصوب سال 1348 وجود دارد که از این گونه آثار و پدید آورندگان آن ها حمایت می کند و همچنین قوانین مختلفی را برای حراست از کپی رایت آثار ایرانی و مصادیق آثار ادبی هنری ارائه داده است.
مالکیت ادبی هنری چیست و چه مصادیق و شرایطی دارد؟ (2)
آثاری که مالکیت ادبی هنری از آن ها حمایت می کند
با توجه به ماده یک قانون حمایت از مصنفان، مولفان و هنرمندان می توان گفت که آثاری که مورد حمایت مالکیت ادبی هنری قرار دارند عبارتند از:
الف: آثار فنی
شامل آثاری می باشد که جنبه ابتکار و ابداع داشته باشند؛ مانند الگوریتم های بهینه سازی یا نرم افزارهای رایانه ای
ب: آثار سمعی و بصری
مانند آثار موسیقی و صوتی و آثار تلویزیونی و رادیویی
ج: آثار نوشتاری
مانند رساله، کتاب، شعر، نمایشنامه و جزوه، اثر موسیقی (قبل از به مرحله اجرا درآمدن و بر روی کاغذ) و همچنین اقتباس و تلخیص و ترجمه
د: آثار تجسمی
مانند سفالگری، مجسمه سازی، خوشنویسی، گرافیک، عکاسی، صنایع دستی و معماری
ه: اثر سینمایی
شرایط مالکیت ادبی هنری
در واقع می توان گفت که آثاری از شرایط حمایت از حقوق مالکیت فکری برخوردار هستند که دارای ابتکار و اصالت باشند. همچنین از الزامات قانون حمایت از آثار و مالکیت ادبی هنری، وجود مشروعیت موضوع است. در کل آثاری مورد حمایت حقوق مالکیت فکری، ادبی هنری قرار می گیرد که دارای ابتکار، اصالت کامل و مشروعیت قانونی باشند.
البته بعضی از شرایط دیگر از جمله: دریافت گواهی نامه های از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و دیگر مراجع مرتبط و ثبت رسمی به شرایط ذکر شده اضافه می شوند.
مالکیت ادبی هنری چیست و چه مصادیق و شرایطی دارد؟ (3)
حقوق پدید آورنده مالکیت ادبی هنری چیست؟
هر مولف، مصنف و یا هنرمندی تحت حمایت قانون مالکیت فکری می باشد و دارای حقوق متعددی هستند. این حقوق ها عبارتند از:
حقوق مادی آثار هنری ادبی
ویژگی های حقوق مادی در نظر گرفته شده ناشی از حق مالکیت ادبی هنری اثر مولف عبارتند از: انتقال اختیاری اثر به غیر و همچنین محدودیت مدت آن ها. این حق شامل بخش های زیر است:
1-حق نشر و تکثیر
بر اساس این حق، پدید آورنده یا مولف حق چاپ و تکثیر اثر خود را به صورت انحصاری دارد. چاپ و تکثیر با توجه به انواع مختلف آثار، کاملا متفاوت است و شامل: ضبط مغناطیسی بر روی نوارهای کاست، نوارهای ویدئویی، موسیقی، چاپ و افست کتاب، عکاسی، گراور، قالب ریزی، کلیشه، انتقال بر روی میکروفیلم ها و سی دی های رایانه ای و… می شود. در حقوق آمریکا و انگلستان تکیه اصلی حقوق مالکیت ادبی هنری بر اساس همین حق مادی است. در واقع ریشه این تفکر از این نگرش ناشی می شود که در واقع حق هنرمند و مولف از انتشار اثر است نه از خلق و ابداع آن.
در واقع کپی رایت در ترجمه همان حق چاپ و تکثیر است ولی در مفهوم کلی و واقعی، باید به عنوان حق بهره برداری مادی اثر ترجمه شود.
2-حق اجرا و عرضه و خواندن اثر برای عموم
بدین معنی است که پدیدآورنده یا مولف حق انحصاری اجرا و عرضه آثار خود را دارد.
3-حق ترجمه
این حق بدین معنی است که هیچ کس این اجازه را ندارد که بدون اجازه مولف یا هنرمند آن را ترجمه کند.
4-حق پخش اثر از طریق تصویر و صدا
مولف یا هنرمند حق انحصاری پخش تصویر یا صدای موسیقی آثار تجسمی و… را دارد.
5-حق تولید اثر سازگار یا حق تلفیق
6-حق ضبط اثر و حق تهیه فیلم
7-حق استفاده از پاداش و…
در واقع، حقوق مادی ناشی از مالکیت ادبی-هنری هیچ محدودیتی ندارد و تمام حقوق مادی آن در انحصار مولف یا هنرمند است.
حقوق معنوی آثار هنری ادبی
حقوق معنوی مالکیت هنری ادبی در واقع مانند حقوق مادی آن مصداق مادی و ملموسی ندارد و در واقع حقوقی هستند که فقط مالکیت ادبی هنری اثر را برای مولف آن حفظ می کنند. این حقوق عبارتند از:
-حق انتساب اثر به پدیدآورنده آن
این حق به این معناست که هیچ مولف یا هنرمندی، حتی با میل و رغبت خود این حق را ندارد که اثر خود را به نام یک شخص دیگر منتشر کند. البته این نکته قابل ذکر است که مولف می تواند با توجه به صلاحدید خود، اثرش را بدون نام منتشر کند.
حق احترام به تمامیت اثر
بر مبنای این حق و حقوق، هیچ کسی حق ندارد بدون رضایت و اطلاع صاحب اثر، تغییری در آثار او ایجاد کند و یا کاری را انجام دهد که شهرت صاحب اثر مخدوش شود. پس می توان گفت که در کل حق محترم شمردن کل اثر مولف همواره محفوظ است.
حق بر انتشار یا عدم انتشار اثر
همانگونه که از نام این حق پیداست، هیچ کسی این حق را ندارد که مولف یا هنرمند را مجبور به انتشار یا عدم انتشار اثر او کند. درکل مشخص کردن انتشار و یا عدم انتشار، زمان آن و چگونه انجام دادن آن منحصرا در اختیار صاحب اثر قرار دارد.
قراردادهای حقوق مالکیت ادبی هنری
در ارتباط با حقوق مالکیت ادبی هنری قراردادهایی منعقد می شود که عبارتند از:
-قرارداد نشر/انتشار
مهمترین و باارزش ترین قرارداد برای بهره برداری از حقوق مولف یا هنرمند، قرارداد انتشار می باشد. این قرارداد به معنی اجرای حق تکثیر هنرمند یا مولف است و به مصادیق اثر و توزیع آن و همچنین ساخت نمونه ها اشاره می کند. انتشار فقط به آثار ادبی محدود نمی شود آثار دیگر مانند نقاشی، موسیقی و… را نیز در بر می گیرد.
-قرارداد عرضه اثر
بر اساس ای قرار داد مولف یا هنرمند حق ارائه و عرضه اثر خود را به کل یا قسمتی از جامعه را به یک شخص حقوقی یا حقیقی واگذار می کند. عرضه اثر به آثاری مربوط می شود که قابلیت تکثیر را ندارند و فقط به صورت مشاهده و رویت مورد بهره برداری قرار می گیرند.
-قرارداد تهیه سمعی و بصری
این اثر در واقع مشمول مجموعه ای از تصاویر مرتبط و حاوی صدا است که به منظور نمایش ایجاد می شود. این آثار عبارتند از: فیلم کوتاه، فیلم سینمایی و…
-قرارداد سفارش اثر
این قرارداد بین موسسات و اشخاص حقوقی و پدیدآورندگان آثار منعقد می شود.
