سرقت ادبی
سرقت ادبی یکی از ناهنجاری های اجتماعی محسوب می شود که در انواع دوره های تاریخی به شکل های مختلف وجود داشته است. قانون گذار موظف است بر اساس ابزارهایی که در اختیار دارد تا جای ممکن از بوجود امدن چنین ناهنجاری اجتماعی و فرهنگی جلوگیری کند. در قانون ایران نیز قانون گذار سعی کرده است قوانین را به نوعی تدوین کند که تا جای ممکن حق مولف یا صاحب اثر حفظ شود.
به طور کلی وقتی از ” سرقت ادبی” صحبت می شود، به سبب صفت ” ادبی “، بسیاری تصور می کنند که این ناهنجاری تنها در موارد مربوط به ادبیات مانند شعر و نوشته های منثور و … است. اما ” سرقت ادبی ” مفهومی گسترده و کاملا جامع است که می تواند تمام آثار ادبی، فرهنگی، علمی و هنری را پوشش دهد.
از نظر حقوقی سرقت ادبی ناهنجاری در برابر قانون حقوق معنوی / فکری محسوب می شود. به عبارت ساده تر نقض قانون حقوق معنوی را ” سرقت ادبی” می نامند. بنابراین برای درک این ناهنجاری و مجازات های مربوط به آن بهتر است ابتدا نگاهی به قانون حقوق معنوی بیاندازیم.
حقوق معنوی چیست؟
برای درک بهتر مفهوم سرقت ادبی در ابتدا بهتر است با حقوق معنوی آشنایی پیدا کنیم؛ چراکه سرقت ادبی یک نمونه بارز از نقض حقوق معنوی می باشد.
حقوق معنوی در ایران شاخه ای مجزا و تحت عنوان ” قانون حمایت از حقوق مولفین ” محسوب می شود. این قانون به طور کلی سعی دارد از زاییده های فکری اشخاص در جامعه محافظت کند. هر نوع ایده، فکر یا نوآوری که از نمود فیزیکی داشته باشد می تواند تحت لوای این قانون قرار بگیرد.
توجه داشته باشید که نمود فیزیکی اهمیت بسیاری در این قانون دارد. به عبارت ساده تر ایده ای که تنها در فکر شماست و هیچ نمود خارجی ندارد به هیچ عنوان نمی تواند از قانون حقوق معنوی استفاده کند. این ایده زمانی از دید قانون معتبر و محق محسوب می شود که نمادی خارجی داشته باشد.
اگر بخواهیم مثال عینی تری برای این موضوع بزنیم می توانیم اینگونه بیان کنیم که فرض کنیم شعری به ذهن شما رسیده باشد. این شعر مادامی که روی کاغذ نوشته نشده باشد عملا هیچ نمود خارجی ندارد و شما نمی توانید ادعایی بر مالکیت آن داشته باشید.
نکته مهم دیگر در مورد حقوق معنوی این است که این حقوق اجازه بهره برداری اقتصادی از ایده و فکر را به صاحب اثر می دهد. همچنین صاحب اثر بر اساس این قانون اختیار تام در از بین بردن یا تغییر اثر خود دارد.
همانطور که مشخص است این قانون سعی دارد تا جایی که می تواند تمام حقوق مالکیت یک اثر را برای صاحب اثر حفظ کند. حال هر اقدامی که ناقض یک یا همه ی این موارد باشد تحت عنوان ” سرقت ادبی” در قانون و عرف شناخته می شود.
سرقت ادبی (1)
انواع سرقت ادبی
سرقت ادبی می تواند نمودهای مختلفی داشته باشد و به انواع شکل ها اتفاق بیفتد. در ادامه به چند مورد از آن ها اشاره می کنیم:
کپی کردن تمام یا بخشی از یک اثر بدون اجازه صاحب اثر
کپی کردن تمام یا بخشی از اثر یک فرد دیگر به نام خود یا دیگری
ترجمه یک اثر به بهره برداری از آن به نام خود. یعنی مترجم به نوعی رفتار کند که گویی اصل مطلب متعلق به اوست.
استفاده از ترجمه دیگری به نام خود
نگارش پایان نامه یا مقاله برای دیگری
انتشار عکس، فیلم یا صوت بدون اجازه صاحب اثر
تمامی این موارد از مصادیق مهم سرقت ادبی محسوب می شوند. احتمالا اگر گذرتان به خیابان انقلاب تهران افتاده باشد به وضوح می تواند نمونه بارزی از سرقت ادبی را مشاهده کنید. در این خیابان بدون هیچ نگرانی افراد و گروه های بسیاری اقدام به نگارش مقاله یا پایان نامه یا انجام یک پروژه به نام دیگری می کنند. این رفتار مطابق قانون جرم محسوب می شود و می تواند مجازات هایی را نیز به همراه داشته باشد.
مجازات سرقت ادبی
از مجازات سرقت ادبی به صورت روشن و واضح در قانون مجازات اسلامی سخن گفته نشده است. از این رو بسیاری از حقوقدان ها و مراجع قضایی ماده 698 قانون مجازات اسلامی را به عنوان مرجع اصلی مجازات سرقت ادبی در نظر گرفته اند.
در ماده 698 قانون مجازات اسلامی آمده است که ” هر کس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله نامه یا شکواییه یا مراسلات یا عرایض یا گزارش یا‌توزیع هرگونه اوراق چاپی یا خطی با امضاء یا بدون امضاء اکاذیبی را اظهار نماید یا با همان مقاصد اعمالی را برخلاف حقیقت راساً یا به عنوان نقل‌قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی تصریحاً یا تلویحاً نسبت دهد اعم از اینکه از طریق مزبور به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به‌غیر وارد شود یا نه علاوه بر اعاده حیثیت در صورت امکان، باید به حبس از دو ماه تا دو سال و یا شلاق تا (۷۴) ضربه محکوم شود. “
بنابراین بر اساس قانون مجازات سرقت ادبی دو ماه تا دو سال حبس یا 74 ضربه شلاق است. البته در ماده 23 قانون حمایت از حقوق مولفان به طور واضح بیان شده است که مجازات سرقت ادبی 6 ماه تا 3 سال خواهد بود.
سرقت ادبی (2)
سرقت ادبی؛ تجاوز به حقوق معنوی افراد
همانطور که در اینجا بحث کردیم، سرقت ادبی نمود کامل یک بی قانونی محسوب می شود اما شاید یکپارچه نبودن قوانین به خصوص در بخش مجازات سرقت ادبی، باعث شده است که عملا قانون حقوق معنوی در ایران چندان رعایت نشود.
به عبارت ساده تر قانون حمایت از حقوق مولفین سعی کرده است به طور کامل قوانین مربوط به حقوق معنوی را بیان کند و مجازات های مشخصی را برای سرقت ادبی عنوان کند. اما معمولا اثبات این جرم کمی سخت است و همین امر باعث شده است که بسیاری از افراد بدون نگرانی اقدام به سرقت ادبی به شکل های مختلف کنند.
شما می توانید نمونه های بارزی از این بی قانونی را به وفور در اطراف خودتان ببینید. همین که شما یک موزیک یا یک فیلم را بدون پرداخت هزینه و بدون اجازه صاحب اثر دریافت و استفاده می کنید عملا مرتکب یک بی قانونی شده اید و اگر این بی قانونی از سمت شما اثبات شود، امکان محکوم شدن شما در مجامع قضایی وجود دارد.
