حقوق متهم در کلانتری
مقدمه ای بر حقوق متهم در کلانتری
امروزه یکی از نخستین مراجعی که در فرایند رسیدگی کیفری دخالت دارد، کلانتری است. کلانتری ها زیر مجموعه فرماندهی انتظامی کشور می باشند و وظایف متنوعی بر عهده دارند. در موقعیت های گوناگونی از قبیل ارتکاب جرم مشهود، مامورین کلانتری که به عنوان ضابط دادگستری شناخته می شوند، وظیفه دارند مظنون یا متهم را تحت نظر قرار دهند. منظور از تحت نظر قرار دادن متهم یا مظنون، دستگیری و مشایعت وی تا کلانتری و از آنجا به دادگاه یا دادسرا است. در حقوق فعلی ایران به موجب قوانین و مقررات متعدد، حقوق ویژه ای برای شخص تحت نظر تعیین گردیده است. علاوه بر این به موجب اصول متعدد قانون اساسی هر گونه تعرض به جان، مال و آبروی اشخاص دستگیر شده ممنوع می باشد. در این نوشتار برخی از مهمترین حقوق متهم در کلانتری را که در قوانین جزایی از قبیل قانون آیین دادرسی کیفری اعلام شده است، مورد بررسی قرار می دهیم.
مهمترین قوانین مربوط به حقوق متهم در کلانتری
بخش دوم قانون آیین دادرسی کیفری تحت عنوان کشف جرم و تحقیقات مقدماتی، به بسیاری از حقوق متهم در کلانتری پرداخته است. مطابق با ماده 22 قانون مزبور ریاست و نظارت بر کلانتری از جهت حفظ و رعایت حقوق متهمین با دادستان شهرستان است. فصل دوم از بخش دوم قانون آیین دادرسی کیفری تحت عنوان «ضابطان دادگستری و تکالیف آنان» مهمترین وظایف مامورین کلانتری را در ارتباط با دستگیری متهمین بیان کرده است. طبق ماده 28 قانون آیین دادرسی کیفری ضابطین دادگستری عبارتند از درجه داران، افسران و فرماندهان نیروی انتظامی که در کشف جرم، حفظ علائم و آثار و جمع آوری ادله وقوع جرم، یافتن، شناسایی و جلوگیری از مخفی شدن و فرار متهم، ابلاغ اوراق قضایی و تحقیقات مقدماتی به موجب قانون اقدام می کنند.
قانون مهم دیگری که در خصوص رعایت حقوق متهم در کلانتری و سایر مراجع رسیدگی کیفری تصویب گردیده، قانون احترام به آزادی های مشروع و حفظ حقوق شهروندی است. این قانون در سال 1382 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. رعایت مقررات این قانون در مورد کلیه کسانی که در فرایند رسیدگی کیفری دخالت دارند از جمله ضابطین دادگستری، دادستان، قاضی، وکیل و … ضروری است. در ادامه مهمترین حقوق متهم در کلانتری، که به موجب قانون آیین دادرسی کیفری و قانون احترام به آزادی های مشروع اعلام شده را بررسی می کنیم.
مهمترین حقوق متهم در کلانتری
فردی که به عنوان مظنون یا متهم دستگیر شده و به کلانتری منتقل می شود، از حقوق متعددی برخوردار است که ضابطی که او را دستگیر کرده می بایست حقوق مزبور را به اطلاع فرد دستگیر شده برساند و از او رسید دریافت نماید. بررسی تمام حقوق متهم در کلانتری از حوصله بحث خارج است، لیکن در ادامه مهمترین حقوق متهم در کلانتری که در بسیاری از موارد در معرض تضییع قرار می گیرد را مورد بررسی قرار خواهیم داد:
حق به همراه داشتن وکیل
مطابق با ماده 48 قانون آیین دادرسی کیفری با آغاز تحت نظر قرار گرفتن متهم، وی می تواند تقاضای حضور وکیل نماید. این حق را ضابطین دادگستری می بایست به محض تحت نظر قرار گرفتن متهم به اطلاع او برسانند. مطابق با ماده قانونی مذکور وکیل باید با رعایت محرمانه بودن دادرسی با شخص تحت نظر ملاقات نماید. نکته شایان توجه این که حق ملاقات شخص متهم با وکیل، لزوماً به معنای پذیرفتن وکالت شخص تحت نظر در محاکم دادگستری نیست.
حق ملاقات با وکیل به معنای یکی از حقوق متهم در کلانتری معنای این است که شخص تحت نظر می تواند به مدت یک ساعت با یک نفر وکیل دادگستری ملاقات حضوری داشته و از او مشاوره حقوقی بگیرد. حق به همراه داشتن وکیل یا همان حق سپردن وکالت در محاکم دادگستری با حق ملاقات متفاوت است. مطابق با مواد دیگر قانون آیین دادرسی کیفری متهم هم در مرحله تحقیقات مقدماتی دادسرا و هم در مرحله رسیدگی دادگاه، می تواند تا سه نفر وکیل دادگستری به همراه داشته باشد. در صورتی که مامورین کلانتری حق ملاقات با وکیل را به اطلاع شخص تحت نظر نرسانند یا او را از این حق محروم کنند، به مجازات انتظامی محکوم می شوند.
حق داشتن ارتباط با خانواده و آشنایان
یکی دیگر از حقوق متهم در کلانتری حق داشتن ارتباط تلفنی یا خانواده و آشنایان است. به موجب ماده 50 قانون آیین دادرسی کیفری شخص تحت نظر می تواند با افراد خانواده یا آشنایان خود به وسیله تلفن یا هر وسیله ممکن، ارتباط داشته و آنان را از تحت نظر بودن خود آگاه نماید. بر اساس ماده مزبور مامورین کلانتری موظفند مساعدت لازم در این زمینه را با شخص تحت نظر به عمل آورند. البته در شرایطی ممکن است مامورین کلانتری تشخیص دهند که به دلیل بیم تبانی، فرار و مخفی شدن شرکای جرم شخص تحت نظر نباید از این حق استفاده کند، باید مراتب را برای صدور دستور مناسب به اطلاع مقام قضایی (دادستان) برسانند. در صورتی که مامورین کلانتری مانع استفاده شخص تحت نظر از این حق شوند، به مجازات انتظامی محکوم می گردند.
حق ملاقات با پزشک
طبق ماده 51 قانون آیین دادرسی کیفری هرگاه شخص تحت نظر یا یکی از بستگان او تقاضای ملاقات پزشک یا شخص تحت نظر را داشته باشند، مامورین کلانتری موظفند اقدامات لازم در این زمینه را انجام دهند. ممانعت از حق ملاقات با پزشک نیز موجب محکومیت انتظامی مامورین کلانتری می شود.
حقوق متهم در کلانتری مطابق با قانون احترام به آزادی های مشروع و حفظ حقوق شهروندی
همانطور که اشاره شد بسیاری از حقوق متهم در کلانتری به موجب قانون احترام به آزادی های مشروع و حفظ حقوق شهروندی تعیین گردیده است. مطابق با ماده واحده این قانون برخی از مهمترین حقوق متهم در کلانتری عبارت از موارد زیر است:
رعایت اخلاق و موازین اسلامی در ارتباط با دادخواهان و اشخاص در مظان اتهام.
دستگیری و بازداشت افراد باید تنها در موارد قانونی و به ترتیب مقرر در قانون انجام گیرد، چرا که اصل منع بازداشت و دستگیری در قانون اساسی ذکر شده است.
مامورین کلانتری از پوشاندن صورت یا نشستن پشت سر متهم یا انتقال آنان به مکان های نامعلوم ممنوعند.
