تفاوت عقد بیع و معاوضه
عقد معاوضه و بیع چیست؟
برای تشخیص تفاوت عقد بیع و معاوضه باید با مفاهیم این ۲ عقد آشنایی پیدا بکنیم. با توجه به ماده ۱۰ قانون مدنی افراد بنا بر اراده خود می توانند در قالب عقد توافق بکنند و به خواسته های خود از دید حقوقی برسند. در قانون به طور مختصر از عقد معاوضه صحبت شده است. مطابق ماده ۴۶۴ قانون مدنی عقد معاوضه یعنی شخصی کالایی را با یک کالایی دیگر مبادله بکند. در دوران قدیم به این صورت بوده است که اگر شخصی کالا با ارزشی داشت، به فردی که میتوانست نیاز او را بر طرف بکند، کالا را تقدیم میکرد. مشابه این موضوع امروزه وجود دارد و در ماده ۴۶۵ قانون مدنی به این موضوع پرداخته است. مثال مناسب برای معاوضه می توان گفت شخصی گوشی همراه خود را با گوشی همراه فرد دیگری عوض بکند نوعی معاوضه محسوب می شود. در عقد معاوضه طرفین حق فسخ ندارند مگر این که دلایل قانونی وجود داشته باشد. به جهت ان که عوضین بین طرفین رد و بدل می شود عقد معاوضه را یک عقد تملیکی می توان دانست. عقد معاوضه یک عقد لازم و معین می باشد و طبیعتاً عقد رایگان نیست چرا که عوضین بین دو طرف قرارداد رد و بدل می شود بنا به این دلیل بعضی ها ان را معاوضی هم می نامند.
نوع عقد معین دیگری که در قانون مدنی وجود دارد عقد بیع می باشد. در ماده ۳۳۸ قانون مدنی عقد بیع را تعریف کرده است. منظور عقد بیع این می باشد که مال معینی را تملیک می کنیم در مقابل یک عوض دیگر که این عوض می تواند پول یا مال یا خدمات باشد.
تفاوت عقد بیع و معاوضه (2)
مورد های معامله بیع، مبیع و ثمن گفته می شود. عقد معاوضه هم به همین صورت دارای مورد معامله به نام عوض و معوض می باشد. ان کالایی که ابتدا مورد معامله قرار می گیرد معوض می گویند و کالایی که در مقابل معوض داده می شود عوض می نامند.
عقد بیع ارکانی دارد از جمله موارد ذیل می باشد:
1.ایجاب و قبول: فروشنده در ابتدا، معامله را انشاء میکند که به اصطلاح ایجاب صورت می گیرد و در مقابلش خریدار ایجاب را قبول می کند.
2.متعاملین
3.ثمن و مبیع
لازم به ذکر است در عقد معاوضه تهیه سند رسمی لازم است. ماده 22 قانون ثبت اسناد و املاک بیان کرده است که در رابطه با اموال غیر منقول نقل و انتقال ان نیازمند ثبت رسمی می باشد ولی در عقود دیگر معمولا در رابطه با اموال منقول چنین شرطی ندارد مگر در برخی قوانین که ثبت رسمی قرارداد را الزامی دانسته است مثل عقد صلح. شایان ذکر است که طبق رویه قضایی قرارداد هایی که عادی هستند و به ثبت رسمی نرسیدند طرفین قرارداد را بی حق نمی داند و بعد از احراز اصالت قرارداد در مرجع قضایی اثار قانونی ان قرارداد بر متعاملین بار می شود.
با توضیح مختصری که داده شد درمورد این ۲ عقد می توان نتیجه گرفت تفاوت عقد بیع و معاوضه وجود دارد، همچنین بیع نسبت به عقد معاوضه توسعه یافته تر است چرا که در عقد بیع عوض علاوه بر کالا می تواند خدمت یا پول هم باشد در حالی که در عقد معاوضه این چنین نیست.
بررسی تفاوت عقد بیع و معاوضه
در صورتی که تفاوت عقد بیع و معاوضه را متوجه شویم اثار این ۲ عقد مشخص می شود که در ذیل ان را بررسی میکنیم :
یکی مورد تفاوت عقد بیع و معاوضه در این می باشد که اگر بین طرفین عقد بیع رخ داده باشد در قانون برای این عقد خیاراتی در نظر گرفته است چرا که عقد بیع یک عقد لازم می باشد و قانون گذار برای فسخ این عقد خیاراتی از جمله خیار مجلس، خیار تاخیر ثمن و خیار حیوان در نظر گرفته است. این ۳ خیار صرفا مختص عقد بیع است نه عقود دیگر بنابراین اگر طرفین قصد عقد معاوضه را داشته باشند از چنین خیاراتی در قرارداد خود نمی توانند ذکر بکنند. در نتیجه این احکام خاص در عقد معاوضه جاری نیست.
بنابراین ملاک برای تشخیص تفاوت عقد بیع و معاوضه متوجه شدن قصد و اراده طرفین قرارداد است و از این طریق ماهیت قرارداد مشخص می شود. اگر طرفین عوضین را یکی مبیع و دیگری ثمن در قرارداد ذکر بکند در این مورد معلوم می شود که عقد بیع است.
تفاوت عقد بیع و معاوضه (3)
تفاوت عقد بیع و معاوضه در رابطه با عوضین ان ها است به این صورت که در عقد بیع مبیع عین است ولی در عقد معاوضه عوض علاوه بر عین می تواند منفعت یا حق یک مال باشد.
مورد دیگر در رابطه با تفاوت عقد بیع و معاوضه این است که حق شفعه مختص عقد بیع می باشد. به این صورت که دو نفر به طور شراکتی مال غیر منقول را در قالب عقد بیع منعقد بکنند، برای شریک دیگر قطعا حق شفعه ایجاد می شود در حالی که اگر در قالب عقد معاوضه باشد حق شفعه ای برای شریک قایل نخواهیم بود.
با وجود این که مواردی ذکر شد در رابطه با تفاوت عقد بیع و معاوضه ولی احکامی هم وجود دارد که بین دو عقد مشترک می باشد که عبارت هستند از :
حق حبس: حق حبس به این صورت است تا زمانی که یک عوض به فرد داده نشود فرد دیگر هم حق دارد که عوض دیگری را تسلیم نکند.
قاعده ضمان معاوضی: این قاعده در هر دو عقد وجود دارد یعنی اگر قبل از این که یکی از عوضین به شخص تسلیم شود، تلف گردد عقد منفسخ می شود.
همین طور که در عقد بیع خیار غبن وجود دارد در عقد معاوضه هم به این جهت که عوضین بین طرفین رد و بدل میشود و در این عقد هدف به دست اوردن سود است خیار غبن در این عقد قابل تصور است. خیار غبن زمانی به کار برده می شود که یک طرف در زمان مبادله کالا ها ضرر کرده باشد.
مسئله ای مطرح شده است که امکان دارد قرارداد بیع در قالب معاوضه باشد یا نه ؟ از ان جایی که در عقد بیع تملیک و تملک وجود دارد و در عقد بیع مال در مقابل پول می باشد حال اگر در مقابل ان مال، به جای پول کالایی داده شود عقد معاوضه صورت می گیرد بنابراین می توان نتیجه گرفت در عقد معاوضه هم می تواند تملیک و تملک باشد.
در شرایطی که در قرارداد عنوان ذکر نشده بود و نمی دانستیم عقد بیع است یا معاوضه، با توجه به ماده 224 قانون مدنی اراده طرفین را باید در نظر گرفت و منظور ان ها را معلوم می شود و می توان عقد بیع و معاوضه را تشخیص داد و به تفاوت عقد بیع و معاوضه توجه کرد.
