بررسی قسامه و شرایط آن
در مباحث کیفری برای اثبات جرائم روش های مختلفی وجود دارد، روش هایی مانند شهادت، اقرار، علم قاضی و سوگند که هر کدام به نحوی می تواند در مراحل دادرسی اثرگذار باشد. قسامه و شرایط آن یکی از روش هایی است که قانونگذار برای مواقع ضروری آن را پیش بینی کرده است. اما اجرای قسامه شرایط مخصوصی دارد، و نمی توان آن را به عنوان بنیادی سهل و آسان و قابل دسترس دانست، بلکه پیچیدگی های آن موجب می شود که افراد ناچارا به آن متوسل شوند.
جرایمی که جان افراد را تهدید می کند به اندازه ای مهم و غیر قابل گذشت است که باید تدابیری برای جلوگیری از آن و نظم بخشیدن امور کیفری اندیشید. از طرفی اتهامی مانند قتل می تواند تبعات زیادی به دنبال داشته باشد و آبروی متهم و خانواده او را زیر سوال ببرد، بنابراین قانونگذار نهادی مانند قسامه را قرار می دهد تا پرونده های کیفری را از بن بست قضایی نجات داده و گشایش قانونی به وجود آورد.
آشنایی با قسامه و شرایط آن
از آنجایی که قسامه و شرایط آن ویژگی های خاصی دارد، قانونگذار ماده 312 تا 346 قانون مجازات اسلامی را به آن اختصاص داده است. قسامه یکی از دلایل اثباتی در جرایمی مانند قتل، نقص عضو و ضرب و جرح است که در صورت عدم وجود دیگر دلایل اثباتی به کمک خواهد آمد، و افراد می توانند به وسیله قسامه به احقاق حق بپردازند. قانونگذار در ماده 313 قانون مجازات اسلامی آورده است که:
قسامه عبارت از سوگند هایی است که در صورت فقدان ادله دیگر غیر از سوگند منکر و وجود لوث، شاکی برای اثبات جنایت عمدی یا غیرعمدی یا خصوصیات آن و متهم برای دفع اتهام از خود اقامه می کند.»
همانطور که اشاره شده قسامه یعنی مجموعه سوگند ها و در صورتی که به کمک اقرار، شهادت یا علم قاضی و سایر قرائن نتوان جرم را اثبات کرد، قسامه وسیله ای است که هر کدام از شاکی یا متهم می توانند به کمک آن از حق خود دفاع کنند. این ادله قانونی در جرایم قتل و نقص عضو عمدی و غیرعمدی کاربرد داشته، اما همانطور که گفته شد قسامه و شرایط آن پیچیدگی های مخصوص به خود را دارد و شاید نتوان در هر دعوای کیفری از آن استفاده کرد.
بررسی قسامه و شرایط آن (2)
شروط لازم برای اجرای قسامه
اجرای قسامه و شرایط آن مربوط به دو طرف دعوا می باشد و شاکی برای اثبات ادعای خود و متهم برای رفع اتهام و دفاع از خود می تواند از آن استفاده کند، اما اجرای آن چگونه خواهد بود؟ یکی از شرایطی که می تواند زمینه را برای اجرای قسامه فراهم کند وجود لوث است.
در تعریف لوث ماده 314 آمده است که:
لوث عبارت از وجود قرائن و اماراتی است که موجب ظن قاضی به ارتکاب جنایت یا نحوه ارتکاب از جانب متهم می شود.»
بنابراین در صورتی که دلیل قاطع و روشنی بر ارتکاب جرم وجود نداشته باشد، اما نشانه ها و قرائن برای قاضی ایجاد ظن کند، شرایط برای وجود لوث و اجرای قسامه مهیا می شود.
شرط دیگری که رجوع به قسامه را امکان پذیر می کند آن است که هیچ یک از ادله گفته شده در قانون برای اثبات جرم وجود نداشته باشد. به طور مثال شاکی نتواند شاهدی برای اثبات ادعا خود معرفی کند، و یا اینکه متهم حاضر به اقرار نباشد، و یا سایر مدارک و مستندات پرونده علم کافی برای قاضی به وجود نیاورد، در این شرایط قسامه اجرا می شود.
بنابراین در جایی که اقرار یا شهادت وجود داشته باشد، قسامه محلی برای اجرا ندارد، و در صورتی که در مراحل رسیدگی و یا بعد از صدور حکم دلایل محکم مانند اقرار با شهادت به دست آید، قسامه از اعتبار خواهد افتاد، و سایر دلایل قانونی بر قسامه مقدم می شود.
اگر خود شاکی قسامه را اجرا کند، متهم به اجرای قصاص و پرداخت دیه محکوم خواهد شد. اما اگر اجرای قسامه را به متهم رد کند دو حالت دارد، اگر متهم قسامه را اجرا کند و از بی گناهی خود دفاع کند، حکم به نفع وی صادر می شود و شاکی دیگر حق طرح دعوا علیه متهم را ندارد.
اما اگر متهم حاضر به اجرای قسامه نشود، باید دیه بپردازد و نمی تواند قسامه را به شاکی بازگرداند. اگر هر کدام و متهم و شاکی از اجرای قسامه سرباز بزنند، امکان طرح دعوا و اجرای قسامه همچنان باقی خواهد ماند.
باید توجه داشت که درخواست قسامه و اجرای آن امری است که قائم به خود شخص است و نمی توان برای انجام آن به شخص دیگری وکالت داد.
چگونگی اجرای قسامه
قانونگذار درباره ی قسامه و شرایط آن تعیین کرده است که برای قتل عمد 50 نفر مرد باید از طرف شاکی قسم بخورند که متهم قاتل است یا نسبت به قاتل بودن وی علم و یقین دارند. برای قتل غیر عمد تعدا مردان 25 نفر تعیین شده و قسم زنان مورد قبول نیست.
برای جرایم کمتر از قتل مانند نقص عضو و ضرب و جرح قسم 6 نفر کافی خواهد بود.
حد نصابی که تعیین شده اگر از طرف شاکی باشد به طور دقیق باید این تعداد افراد معرفی شود، و هر کدام از شاکی یا متهم چه زن باشد چه مرد می تواند جزو حد نصاب باشد.
اما از طرف متهم به طور مثال اگر بخواهد برای تبرئه خود از قتل 50 قسم اجرا شود نیاز به معرفی 50 نفر نیست، می تواند چند نفر را معرفی کند که به اندازه 50 بار قسم بخورند، و یا خود متهم شخصا 50 بار قسم بخورد و از خود رفع اتهام کند.
در اجرای قسامه و شرایط آن این نکته وجود دارد که برای افرادی که در قسامه شرکت می کنند نیاز به مشاهده جرم توسط آنها نیست، بلکه همین که بر علم و اطلاع خود نسبت به وقوع جرم قسم بخورند کافی است.
اما اگر قسم دروغ باشد و یا بعد از صدور حکم دلایل قاطع ای همچون شهادت یا اقرار به دست آید و یا قاضی یقین پیدا کند که حقیقت خلاف حکم صادره بوده است، قسامه باطل است و اعاده دادرسی امکان پذیر خواهد بود.
